Morgunblaðið - 05.12.2007, Blaðsíða 28

heilsa
28 MIÐVIKUDAGUR 5. DESEMBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
Meðferðin miðar að því að koma augaá og nota styrkleika ungmenna tilþess að vekja upp hjá þeim lönguní lífið sjálft. Og þó að sjálfsvíg hafi í
gegnum tíðina verið hálfgert „tabú“ í allri um-
ræðu gagnast það engum nú orðið að bera harm
sinn í hljóði,“ segir Hrefna Ólafsdóttir, yf-
irfélagsráðgjafi á BUGL, barna- og unglinga-
geðdeild Landspítalans. Þar hefur nú í eitt ár
verið í gangi tilraunaverkefni, sem lýtur að nýju
meðferðarúrræði fyrir börn og ungmenni á
aldrinum tólf til átján ára í sjálfsvígshættu og
fjölskyldur þeirra undir yfirskriftinni „Lífið
kallar“.
Verkefnið miðar að því að styrkja börn og
unglinga, sem hafa orðið fyrir áfalli og í kjölfarið
misst lífslöngunina. Inntak meðferðarinnar
snýst um fjölskylduna alla, tengsl fjölskyldu-
meðlima og lífsgleðina sem verndandi örygg-
isnet.
Sérhver meðferð, sem stendur í tíu sam-
felldar vikur, samanstendur af fræðslu, verk-
efnavinnu, ferðalögum og samtölum í unglinga-
hópum, foreldrahópum og fjölskylduhópum.
Tvö ár eru liðin síðan farið var að vinna að
undirbúningi meðferðarinnar og kom fyrsti
hópurinn til meðferðar í ársbyrjun 2007. Nú er
verið að vinna með þriðja hópinn og eru um tíu
ungmenni í hverjum meðferðarhópi sem þýðir
allt upp í fimmtíu manns ef foreldrar, systkini,
ömmur og afar eru meðtalin. Ungmennin mæta
í sína hópa vikulega í tíu skipti. Foreldrarnir
koma saman fimm sinnum og fjölskyldurnar all-
ar jafnoft. Auk þess er boðið upp á kynning-
arfund í upphafi meðferðar og lokafund að með-
ferð lokinni.
Tengslanetið er verndandi
„Þegar bráðamóttaka BUGL var sett á lagg-
irnar haustið 2005 sáum við fljótt að mikill
meirihluti eða tveir þriðju hlutar ungmennanna
komu vegna sjálfsskaðandi hegðunar,“ segir
Hrefna. „Í kjölfarið og eftir að FL Group kom
inn sem fjárhagslegur bakhjarl var ákveðið að
stofna til níu manna meðferðarteymis.“ Hún
bætir því við að óhugsandi hefði verið að stofna
til þessa nýja úrræðis hefði ekki notið við fjár-
hagsstuðnings FL Group en eftir að félagið lýsti
áhuga sínum á stuðningi við innra starf barna-
og unglingageðdeildar var rammasamningur
milli BUGL og FL Group gerður um ofan-
greinda teymisvinnu. Í teyminu er auk Hrefnu,
sem stýrir verkefninu, barnageðlæknir, sér-
fræðingur í hópmeðferð, iðjuþjálfi, geðhjúkr-
unarfræðingur og fjórir félagsráðgjafar.
„Við trúum því að fjölskyldan sé fyrst og
fremst verndandi forvörn fyrir börn og ung-
linga í þessu ástandi sem upplifa sig ein á ey-
landi, uppgefin á eigin tengslaneti og með þær
ranghugmyndir í kollinum að engum þyki vænt
um þau,“ heldur Hrefna áfram. „Öll depurðin og
þunglyndið leiða svo af sér sjálfsvígshugsanir.
Sumir gera tilraunir, en ná bjargfestu, og öðr-
um tekst ætlunarverkið.“
Nærri lætur að tvö til fjögur ungmenni undir
tvítugu taki líf sitt að jafnaði á ári hverju hér á
landi sem er heldur minna hlutfall en gengur og
gerist í nágrannalöndunum að sögn Hrefnu.
„Flest eru ungmennin í því ástandi þegar þau
reyna sjálfsvíg að þau ætla sér að deyja af því að
þau hafa ekki trú á hjálpinni. Þau eru hinsvegar
afskaplega nú-miðuð, upplifa gjörninginn sem
útleið án þess að hugsa hann alla leið til sjálfrar
eilífðarinnar. Það er líka til í dæminu að ung-
menni taki fljótfærnisákvarðanir. Hvatvís börn
eru til dæmis í meiri hættu á að deyja en önnur
því þau gætu átt það til að taka fljótfærn-
isákvörðun sem fer svo úr böndunum.“
Skellir skuldinni á samfélagið
Ungmenni, sem þurfa á hjálp að halda vegna
sjálfsskaðandi hegðunar, koma í raun úr öllum
þjóðfélagshópum og mismunandi fjöl-
skyldugerðum að sögn Hrefnu. „Auðvitað eru
þó krakkar, sem eru tengslalausir við foreldra
sína, í mun meiri hættu en þau börn, sem búa
við góð foreldratengsl. Sé depurð og þunglyndi í
umhverfinu eru þau börn, sem búa við slíkt, í
meiri hættu en önnur auk þess sem fjölskyldur,
sem upplifað hafa sjálfsvíg, eru í meiri hættu
gagnvart þessum vágesti en aðrar.“
Þó svo að virðist sem tilfellum sjálfsvígstil-
rauna ungmenna fari fjölgandi vill Hrefna tala
um vandamálið sem samfélagsvandamál frekar
en foreldravandamál.
„Ég held að allir foreldrar séu að reyna að
gera sitt besta í foreldrahlutverkinu og allir for-
eldrar vilja í reynd að börnin sín verði
hamingjusöm. Við fullorðna fólkið skipuleggjum
samfélagið hinsvegar orðið þannig að það er
ekki lengur rými fyrir fjölskyldutengslin sem er
miður. Nútímaforeldrar eru aftengdari börnum
sínum en foreldrar fyrri tíma. Aukið vinnuálag
fjölskyldna og auknar kröfur á vinnumarkaði
samfara minni sveigjanleika til að sinna börn-
unum á hér líka hlut að máli. Að auki lætur full-
orðið fólk glepjast af öllu því frítímaframboði,
sem í boði er, í stað þess að setja gæðatíma með
börnunum í forgang. Nútímaheimurinn er líka
búinn að efnisgera allt ímyndunarafl barna með
tilbúnu dóti og leiðarvísum úr dótabúðum sem
leiðir til þess að börn fá ekki lengur tækifæri til
þess að þróa hugann með ímyndunaraflinu sem
er hluti af því að byggja upp sjálfsmyndina. Það
er hinsvegar ótrúlegt hvað hægt er að heila
mikið með því að veita fjölskyldunni styrk til
þess að vinna með fjölskyldutengslin og það er
akkúrat það sem við erum að gera í þessari nýju
meðferð. Við þurfum öll að gefa okkur tíma til
þess að eiga samtöl við okkar nánustu.“
Morgunblaðið/Golli
Hættumerkin Hætta er á ferðum þegar ungmenni fara að loka sig af og lifa í depurð.
Það þykir ekki lengur mann-
dómsmerki að bera harm sinn
í hljóði þegar sjálfsvígshugs-
anir eru farnar að banka upp
á. Hrefna Ólafsdóttir, yf-
irfélagsráðgjafi á BUGL,
sagði Jóhönnu Ingvarsdóttur
að sjálfsskaðandi hegðun
barna og ungmenna bæri allt-
af að taka alvarlega.
Viljum vekja löngun í lífið sjálft
 Sterk, góð og örugg tengsl milli unglings-
ins og foreldranna.
 Góð tilfinning foreldrisins fyrir sínu eigin
sjálfi.
 Góð heilsa, bæði líkamleg og andleg.
 Góð tilfinning fyrir eigin getu sem foreldri.
 Að foreldri hafi gott og traust aðgengi að
stuðningi.
 Að foreldri hafi aðgengi að jákvæðri og
gagnrýninni endurgjöf frá eigin foreldrum,
vinum eða fagaðilum.
 Að foreldri fáist við verkefni, sem ganga
vel og fái þannig góða tilfinningu fyrir eigin
styrkleikum.
 Að foreldri beri virðingu fyrir uppeldis-
hlutverkinu og gefi sér því þann tíma, sem
þarf, til að sinna því.
 Að ákveða hvernig foreldri maður vill vera
og hvaða leiðir maður velur til að uppfylla
eigin væntingar til sjálfs sín sem foreldris.
 Að foreldrar hvetji hvort annað, bendi á
styrkleika hvort annars og finni sameig-
inlega leið til að nýta styrkleikana.
Verndandi þættir
Ég vissi allan tímann að þaðværi ekki allt alveg í lagi. Éghélt hins vegar að ég mæti
aðstæður rétt og taldi mig vera að ná
til hennar, en annar veruleiki blasti
við mér þegar ég kom að henni einn
morguninn inni í herberginu sínu og
hún þá búin að fara í andlitið á sér
með dúkahníf,“ segir móðir 15 ára
gamallar stúlku, sem notið hefur að-
stoðar fagfólks á BUGL undanfarin
misseri.
Það atvik, sem móðirin lýsir hér að
framan, átti sér stað skömmu fyrir
jól í fyrra og með tilstilli náms-
ráðgjafa skólans fékk hún samdæg-
urs aðstoð hjá bráðateymi BUGL.
Þær mæðgur voru svo í fyrsta hópn-
um, sem fór í gegnum verkefnið „Líf-
ið kallar“ og útskrifuðust síðastliðið
vor.
Var í einangrun og mikilli vörn
Dóttirin býr ásamt móður sinni,
stjúppabba og tveimur öðrum systk-
inum á höfuðborgarsvæðinu. Hún á
tíu ára systur og bróður, sem er
tveimur og hálfu ári eldri. Hann er
með langvinnan hjartasjúkdóm og
hefur m.a. gengið í gegnum fimm
opnar hjartaaðgerðir.
„Fyrir tæpum tveimur árum urðu
skólaskipti hjá dóttur minni sem setti
hana greinilega í einhverja þá stöðu
sem var henni um megn. Það var og
er eitthvað mikið að í bekknum henn-
ar sem setti dóttur mína í algjöra
klemmu og vörn gagnvart öllu og öll-
um, líka okkur hér heima. Hún hafði
höfði sínu hvergi að að halla í vina-
legu eða félagslegu tilliti og fór að
ekki svona brotin,“ segir móðirin.
Það var mikið áfall að uppgötva
allt í einu hve tilfinningalega þetta
var allt miklu erfiðara fyrir hana en
mig hafði nokkru sinni órað fyrir og í
kjölfarið vaknaði upp hjá mér mikil
vanmáttartilfinning og algjört ráða-
leysi. Þrátt fyrir alla mína ást, um-
hyggju og velvilja í garð barnsins
míns blasti sú staðreynd allt í einu við
að barnið manns hafði enga lífs-
löngun lengur. Þetta var hræðilegt
áfall og fullt af tilfinningum, sem tók-
ust á innra með mér sem foreldris.
Hvað hafði ég gert rangt? Hvað hefði
ég átt að gera öðruvísi?“
Dóttirin er nú í 10. bekk grunn-
skóla og segir móðirin að ástandið í
bekknum hafi ekkert breyst. Því sé
stefnan sett á það að þrauka veturinn
út og svo taki væntanlega framhalds-
skólinn við, vonandi með ný ævintýri.
„Hún stendur þó félagslega mun bet-
ur að vígi nú en áður því hún hefur
öðlast nýjan styrk með hjálp frábærs
fagfólks á BUGL,“ segir móðirin að
lokum.
einangra sig mjög mikið. Í fyrstu hélt
ég að þetta væri einhver hnútur í
skólanum sem myndi bara leysast, en
þrátt fyrir að hafa reynt að leita
lausna þar gerðist ekkert. Vanlíðanin
fór að litast út í hennar persónuleika
og hún fór að taka hana út á sjálfri
sér með því að rista sig á höndum í
fyrstu. Þegar ég gekk á hana sagði
hún mér að þetta hefði verið eitthvert
„djók“ í skólanum, en þegar hún svo
risti á sér andlitið uppgötvaði ég að
þetta var miklu stærra vandamál en
eitthvert skólavandamál og hún
þyrfti aðstoð fagfólks.
Hafði enga lífslöngun lengur
Á bráðamóttöku BUGL var reynt
að meta í hvers konar áhættu hún var
enda ber alltaf að taka sjálfsskaða
sem þennan alvarlega. Og þegar far-
ið var að kryfja vandamálið sagði hún
þarna í fyrsta skipti að hún sæi enga
útleið út úr vanlíðaninni og því sæi
hún engan tilgang í því að vera að lifa
neitt lengur. Hún var mjög döpur og
átti rosalega erfitt. Ég hélt hún væri
Mikill vanmáttur og algjört ráðaleysi
Morgunblaðið/Golli
Sjálfsvíg. Talið er að vaxandi tíðni sjálfsvígstilrauna ungs fólks eigi sér
rætur í breyttum þjóðfélagsaðstæðum þessa aldurshóps.
Sinfóníuhljómsveit Íslands og FL Group halda
tónleika í Háskólabíói nk. föstudagskvöld til
styrktar verkefninu „Lífið kallar“, sem er
undir handleiðslu sérfræðiteymis innan
BUGL. Einsöngvarar verða Kiri Te Kanawa og
Garðar Thór Cortes.
Morgunblaðið/Brynjar Gauti
Félagsráðgjafinn Foreldrar átta sig stund-
um alls ekki á þeirri staðreynd að eitthvað sé
að í tengslaneti fjölskyldunnar, segir Hrefna
Ólafsdóttir.
 Taka þarf tillit til skapgerðar og persónu-
leika barna í uppeldinu.
 Einstaklingar eru ólíkir, sumir þurfa lítinn
aga á meðan aðrir þurfa mikinn aga.
 Ef unglingurinn er ekki sammála for-
eldrum um reglur skiptir máli að setjast
niður og ræða málin þannig að allir geti
komið skoðun sinni til skila.
 Barn þarf að skilja ástæðuna ef gerð er at-
hugasemd um hegðun þess.
 Athugasemdir við barn skulu ætíð fjalla
um hegðun þess en ekki persónu.
 Einungis skal setja reglur sem maður get-
ur framfylgt.
 Of mikil harka í bönnum getur valdið óör-
yggi barns.
 Mikilvægt er að koma til skila til barnsins
mun á setningu og framfylgni reglna og til-
finningalegri afstöðu eða væntumþykju.
Uppeldið