Morgunblaðið - 11.06.2008, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 11. JÚNÍ 2008 25
TENGSLIN milli blóðborinna
smita á borð við HIV, lifrarbólgu B
og C og sprautunotkunar eru vel
þekkt. Samkvæmt Farsótt-
arfréttum eru slík smit meðal
sprautufíkla á Íslandi sífellt algeng-
ari en árlega greinast 40-60 ný til-
felli lifrarbólgu C og er spraut-
unotkun vímuefnaneytenda
langstærsti áhættuþátturinn. HIV-
smitum hefur einnig fjölgað en
samkvæmt Landlæknisembætti
greindust 13 einstaklingar árið
2007, þar af 6 sprautufíklar, 2006
greindist 1 HIV-smit meðal
sprautufíkla en ekkert árið 2005.
Hins vegar er þekking á spraut-
unotkun og áhættuhegðun, eins og
endurnýtingu og samnýtingu
sprautubúnaðar, meðal sprautufíkla
á Íslandi takmörkuð. Í ljósi þess
varð úr að lokaverkefni okkar til
BS prófs í hjúkrunarfræði hafði
það markmið að skoða sprautu-
hegðun fíkla á Íslandi. Verkefnið er
tvíþætt rannsókn unnin í samstarfi
við vímuefnadeildir Landspítalans
og Vog-SÁÁ. Gögnin voru spurn-
ingalistar, lagðir fyrir 69 ein-
staklinga sem höfðu sprautað sig í
æð og viðtöl við 11 sprautufíkla
með langa sögu um sprautunotkun.
Niðurstöðurnar benda til að
áhættuhegðun eins og endurnýting
og samnýting sprautubúnaðar sé
mjög algeng meðal fíkla á Íslandi.
Um 84% þátttakenda höfðu end-
urnýtt nálar, tæplega 80% samnýtt
nálar og tæplega 75% samnýtt ann-
an sprautubúnað. Viðmælendur
töldu aðalástæðu endurnýtingar og
samnýtingar vera lélegt aðgengi að
sprautubúnaði. Tæp 80% þátttak-
enda spurningalista töldu þörf á að
bæta aðgengið og þótti brýnast að
sprautubúnaður væri án endur-
gjalds og aðgengilegur allan sólar-
hringinn.
Í fjölmiðlum hefur komið fram
að sprautufíklum fari fjölgandi og
70-110 einstaklingar bætist við
þann hóp árlega á Íslandi. Þessi
samfélagshópur er því kominn til
að vera og kallar sú staðreynd
ásamt niðurstöðum rannsókn-
arinnar á inngrip til að minnka
skaðann sem sprautunotkun veldur
fíklunum sjálfum og samfélaginu í
heild.
Jón Kaldal kemst vel að orði í
Fréttablaðinu þann 20. maí sl. Þar
líkir hann tilhneigingu yfirvalda til
að notast við þá nálgun, sem hing-
að til hefur verið baráttuaðferð
gegn fíkninni á Íslandi, við það að
halda áfram að berja höfðinu við
steininn þótt hausverkurinn sé orð-
inn algjörlega óbærilegur. Við telj-
um að nú sé tímabært að opna aug-
un og viðurkenna þann vanda sem
við stöndum frammi fyrir og bregð-
ast við honum með raunverulegum
úrræðum.
Skaðaminnkun eða „Harm reduc-
tion“ er hugtak yfir hugmynda-
fræði nálgana sem draga úr skaða
er hlýst af tiltekinni áhættuhegðun.
Slíkar nálganir viðurkenna að
vímuefnaneysla er óhjákvæmileg í
ýmsum samfélagshópum. Markmið
skaðaminnkunar er því fyrst og
fremst að draga úr skaðlegum af-
leiðingum neyslu en ekki neyslunni
sjálfri, jafnvel þó bindindi geti ver-
ið framtíðarmarkmið. Hugmynda-
fræðin er notuð víða erlendis við
hönnun þjónustu, fyrir sprautu-
fíkla, sem miðar að því að draga úr
hættunni á blóðbornu smiti sjúk-
dóma á borð við HIV og lifrarbólgu
B og C. Slík þjónusta byggist á
rannsóknum á þörfum einstakling-
anna í samfélaginu. Rannsóknir
sýna að þjónustan dregur úr
áhættusamri sprautuhegðun og þar
með nýjum tilfellum HIV og lifr-
arbólgu meðal sprautufíkla.
Skaðaminnkandi inngrip eða
þjónustur eru samfélagsmiðaðar,
ókeypis fyrir notendur og felast í
nærþjónustu. Þannig er þjónustan
veitt á forsendum notenda í þeirra
umhverfi en ekki eingöngu bundin
við heilsugæslustöðvar eða sjúkra-
hús. Skaðaminnkandi inngrip eins
og nálaskiptiþjónustur veita
sprautufíklum, sem einhverra hluta
vegna vilja ekki eða geta ekki hætt
neyslu eða farið í meðferð, aðgang
að dauðhreinsuðum sprautubúnaði
og kemur notuðum og hugsanlega
sýktum búnaði úr umferð. Nála-
skiptiþjónustur gefa einnig annan
búnað eins og t.d. sótthreinsibúnað
og smokka. Þjónusturnar bjóða auk
þess upp á viðeigandi heilbrigð-
isfræðslu, ráðgjöf og milligöngu í
heilbrigðis- og félagsþjónustu, bólu-
setningar gegn inflúensu, lungna-
bólgu og lifrarbólgu B ásamt skim-
un fyrir HIV og lifrarbólgu C.
Hafa slíkar nærþjónustur m.a. skil-
að árangri með því að auka skimun
og bólusetningar meðal sprautu-
fíkla sem annars sækja takmarkað
slíka þjónustu. Þarna býðst mik-
ilvægt tækifæri til að nálgast hóp-
inn, hvetja til áhættuminni hegð-
unar og fylgjast með heilsu
notendanna og breytingum í vímu-
efnaheiminum.
Nálaskiptiþjónustur geta verið í
ýmsu formi en þær hafa ýmist ver-
ið með fasta staðsetningu eða fær-
anlegar og eru þá notaðir svokall-
aðir heilsubílar. Bílarnir gefa
einstaklingum, sem ekki búa í
grennd við fastar nálaskiptiþjón-
ustur, kost á að nýta sér þjón-
ustuna. Þá hafa sjálfsalar verið
nýttir til að auka aðgengi að
sprautubúnaði.
Sprautufíklar eru nokkurs konar
hliðarhópur í samfélaginu og erfitt
getur reynst að ná til þeirra með
heilsueflingu og hafa þeir því þörf
fyrir nærþjónustu. Í ljósi aukn-
ingar á fjölda sprautufíkla og nið-
urstöðum rannsóknar okkar teljum
við mjög brýnt að bregðast við
þeim vanda sem við stöndum
frammi fyrir. Hjúkrunarfræðingar
eru með mikla og víðtæka faglega
menntun og sem sérfræðingar í
heilsueflingu og nærþjónustu er
æskilegt að þeir gegni forystu-
hlutverki í að byggja upp heilsuefl-
andi nærþjónustu fyrir þennan hóp.
Drögum úr skaðanum
Jóna Sigríður Gunnarsdóttir,
Rúna Guðmundsdóttir og
Helga Sif Friðjónsdóttir fjalla
um sprautunotkun
vímuefnaneytenda
Jóna S. Gunnarsdóttir
» Sprautufíklar þurfa
heilsueflandi
nærþjónustu á borð við
nálaskiptiþjónustu til að
draga úr áhættuhegðun
og smitum eins og HIV
og lifrarbólgu.
Höfundar eru hjúkrunarfræðinemar
á 4. ári og leiðbeinandi þeirra
í lokaverkefni.
Rúna Guðmundsdóttir Helga Sif Friðjónsdóttir
EFTIRFARANDI
hugleiðing varð til
miðvikudagskvöldið 4.
júní þegar ég las um
það inni á mbl.is að
próflaus og ölvaður
maður hefði verið tek-
inn á 171 km hraða
fyrir austan Selfoss. Þegar maður
veltir því fyrir sér hvað svona
menn eru að hugsa kemst maður
fljótt að því að það er útilokað að
einhver hugsun sé á bak við svona
verknað. En hvernig stendur á
því, hvers konar geðshræring,
hvaða skyndiákvörðun eða hvers
konar stundarbrjálæði getur verið
ástæðan fyrir svona háttsemi? Ég
er mát. Margar ástæður geta
sjálfsagt verið fyrir svona hegðun
en einhvern veginn af því þegar
þú gerir svona þá leggur þú ekki
bara sjálfan þig í hættu heldur
samferðamenn þína að jöfnu, þá er
þetta óafsakanlegt með öllu. Al-
gerlega óafsakanlegt. Það er nokk
sama hversu alvarlegu áfalli þú
hefur orðið fyrir, það er óréttlæt-
anlegt að leggja líf samferða-
manna sinna að veði
hvernig til tekst í
svona glæfraakstri
og hversu lögreglan
nær að bregðast
fljótt við en snarræði
löggæslumanna var
það sem reið bagga-
muninn í þessu til-
felli. Þeir geta sagt
með stolti að lokinni
vaktinni þetta skipt-
ið: Ég bjargaði
mannslífum í kvöld.
Og reynslan sýnir
okkur að í svona tilfellum sitja
fullorðnir og börn við sama borð,
sama hvort það eru nákomnir ætt-
ingjar, vinir eða vandalausir sam-
ferðamenn, allir sitja við sama
borð.
Þessar línur urðu ekki síður til
vegna þess að nú er búið að setja í
framkvæmd reglu sem segir til
um að bílar sem mega vera meira
en fimm tonn að heildarþunga
skulu útbúnir hraðatakmarkara
sem hleypir þeim ekki hraðar en
90 km á klukkustund. Við þurfum
ekki að deila um það, hvernig sem
á málið er litið, að þessi regla
kemur til með að auka fram-
úrakstur á einbreiðum vegum Ís-
lands. Það er einsýnt. Og stór
pallbíll með 6 m langa hestakerru
er í heildina um 11 m langur með-
an fólksbíll er um 4 m. Það tekur
mun meiri tíma að taka fram úr
svona æki en 4 m löngum fólksbíl.
Og ekki lagast ástandið þegar fyr-
ir framan stóra ækið eru einn eða
tveir fólksbílar, sem sá sem fram-
úraksturinn framkvæmir veit
kannski ekkert um, og það þarf að
taka fram úr allri rununni. Bless-
uð sé minning þeirra sem lenda í
þessum aðstæðum. Áttum okkur
strax á því að stóra ækið með tak-
mörkun í 90 getur ekki tekið fram
úr fólksbíl á 80, til þess þarf of
langan tíma. Þess vegna myndast
þessi langa lest sem svo hættulegt
er að taka fram úr.
Þessi regla er óaðfinnanleg á
þjóðvegum Evrópu enda erum við
þar að tala um tvær til fjórar ak-
reinar í sömu áttina og þ.a.l. ekki
hægt að ætlast til að hugsun
fólksins í skrifstofubákninu í
Brussel, sem semur þessar reglur,
nái út fyrir þess konar vegi. En
þetta passar íslenskum vegum
ekki á nokkurn hátt þar sem þú
þarft nánast í öllum tilfellum í dag
að fara út í umferðina á móti þér
til að taka fram úr. Og ég trúi því
bara ekki að við þurfum að taka
þetta upp án þess að spá í hvort
það passar okkur. Talandi um
hættulegt athæfi í umferðinni, þá
er ég mjög hræddur um að það
eigi eftir að verða ljót slys á Ís-
landi í boði þeirra sem samþykkja
að taka svona Evrópureglur
óbreyttar í notkun við íslenskar
aðstæður.
Notendur svona pickup-bíla eru
að mestu leyti bændur, hestamenn
og verktakar ýmiskonar, róleg-
heitafólk flest, og kvíði ég því ekki
að það ágæta fólk venjist tak-
mörkuðum bílnum, en sárt hlýtur
það að vera að taka þátt, sem bíl-
eigandi, í svona reglugerð-
armistökum sem valda því að fólk
á kannski eftir að slasast, örkum-
last eða láta lífið fyrir það að far-
artækið sem það er á getur ekki
haldið umferðarhraða. Við þurfum
ekkert að deila um það að umferð-
arhraði á Íslandi er 95-100 km á
klst. Svo eru í öðru orðinu eig-
endur stærri bíla hvattir til að
halda umferðarhraða til að minnka
framúrakstur en í hinu orðinu
hirtir á 95 til 100 km hraða og
sektaðir miðað við að hámarks-
hraði þeirra má vera 80 af því að
þeir eru að draga kerru.
Og takið þið nú eftir. Svo er
ekkert gert í því að unglingur, ný-
kominn með bílpróf, getur keypt
300 hestafla sportbíl með 250 km
hámarkshraða og vaðið reynslu-
laus af stað út í umferðina og ekið
á einbreiðum þjóðvegum landsins
á þeim hraða sem eigin vitglóra
býður honum.
Ef ég stæði mig jafn illa í
vinnunni og þessir blindu reglu-
gerðapésar sem ég hef áður nefnt,
þá væri ég ugglaust búinn að fá
reisupassann.
Allt í lagi á 171 km á klst.?
Magnús Vignir
Árnason skrifar
um reglur um
hámarkshraða
hérlendis og
erlendis
Magnús Vignir Árnason
» Svo er ekkert gert í
því að unglingur, ný-
kominn með bílpróf,
getur keypt 300 hestafla
sportbíl með 250 km há-
markshraða og vaðið
reynslulaus af stað …
Höfundur er bílasali og
fyrrverandi flutningabílstjóri.
Þingholtsstræti 27 • Sími 533 1122 • Fax 533 1121
Magnús Kristinsson, verkfr., löggiltur fasteigna-, fyrirtækja- og skipasali, sími 861 0511
Þröstur Þórhallsson, löggiltur fasteigna-, fyrirtækja- og skipasali, sími 897 0634
SÓLVALLAGATA 48 - „NEW YORK LOFT“
ÍBÚÐ Í VESTURBÆNUM.
OPIÐ HÚS Í DAG KL: 17:00-18:30.
Um er að ræða ca 100 fm verksmiðjuhúsnæði með mikilli lofthæð, sem
er skráð sem íbúð auk ca. 25 fm „terras“ í suðaustur. Húsnæðinu var
breytt úr skrifstofu í „loft“ fyrir 2 árum, með nýju rafmagni, vatnsleiðslum
og nýju floti á gólfum. íbúðin er opin og björt og er tilbúinn undir hvaða
hugmyndir.
Margrét sýnir í dag milli kl. 17:00-18:30.