Andvari - 01.01.1972, Side 65

ANDVARI
UPPELDI OG MENNTUN HELLENA
63
þrír frægir nemendur Platóns: Aristoteles, Herakleides og Hestiaios, önnum
kafnir við að skrifa hjá sér ýmislegt til minnis.
Platón getur því með engu móti kallazt alþýðufræðari. Hann virðist 'hafa
talið, að einungis þeir menn ættu erindi í skólann, sem miklum gáfum væru
gæddir og gætu varið löngum kafla ævinnar til náms og rannsókna. Rökfræði
og stærðfræði urðu þeir að stunda af kostgæfni árum saman. Það var algert
frumskilyrði þess að geta nálgazt leyndardóma heimspekinnar. Þegar þetta er
haft í huga, kemur ekki á óvart, þó að alþýða manna hafi átt erfitt með að
skilja fyrirlestra Platóns. Sumir ætla, að „Metaphysica" (háspeki) Aristotelesar
gefi nokkra vísbendingu um, hvernig fyrirlestrar Platóns hafi verið. Ef það er
rétt, er eðlilegt, að almenningi hafi þótt þeir harðir undir tönn.
Samt er óhætt að fullyrða, að aldrei hafi neinn heimspekingur, hvorki fyrr né
síðar, haft víðtækari áhrif en Platón.
Menn kynntust kenningum hans af ritum hans, já, hver kynslóðin af annarri.
Og nemendur hans, sem margir voru miklir af sjálfum sér, héldu áfram að
starfa í anda meistarans.
„Lýsing Platóns á hinum ýmsu tegundum stjórnskipunar er,“ segir Werner
Jaeger, hinn frægi skörungur grískra fræða, „sálfræðilegt meistaraverk“. Jaeger
heldur því einnig fram, að Platón sé höfundur sálgreiningar (psychoanalysis).
Greining og könnun Platóns á sál harðstjórans er ágætt dæmi. Til að öðlast
skilning á hugarheimi þessarar manntegundar segir Platón, að nauðsynlegt sé
að kafa niður í undirdjúp sálarlífsins, þar sem skynsemin haldi í vöku trylltum
fýsnum fjötruðum. Þessi villidýr í frumskógi undirmeðvitundarinnar leysist úr
læðingi í svefni. Drepur Platón í þessari lýsingu m. a. á hið svonefnda Oidipúsar-
komplex og aðrar hliðstæðar, duldar óskir. En venjulegir menn kynnist þessum
firnum undirmeðvitundarinnar aðeins í draumum. f sál harðstjórans hafi hins
vegar þessar ófreskjur tekið ráðin af skynseminni og hinum betra manni og leiki
lausum hala í vöku (Pol. 571 B—C).
Platón notar fyrstur manna orðið „theologia" (guðfræði). Og hann er eigi aðeins
höfundur orðsins, heldur og fræðigreinarinnar (Pol. 379 A), þ. e. þegar átt er
við skilgreiningu hinztu raka tilverunnar á grundvelli heimspekilegrar röksemda-
færslu. Einkum vakir hér fyrir Platón að setja skýrt og greinilegt fram, hvernig
hugmyndin urn hið æðsta og bezta, þ. e. algóðan guð, geti og eigi að orka á
uppeldi æskulýðsins.
I þessum skilningi verður hið sanna uppeldi á grundvelli heimspekinnar fólgið
í því að fá ungmennið til að snúa allri sál sinni að því ljósi og þeirri birtu, sem
stafar frá hugmyndinni um hina algóðu uppsprettu alls lífs og alheimsins. f riti