Vikan - 22.08.1968, Blaðsíða 26

* ■ ■ ■
þanin, sem verða má, þýðir ekki
að reyna að auka styrkleika sjón-
aukans. Það er vitað hvar takmörk-
in eru.
Frá sjónarmiði Ijósfræðinnar er
sjónauki pípa. Því víðari sem pípan
er, því meira Ijós fer f gegn um
hana. Vídd pípurnar er kölluð sjó-
aldur hennar og mæld í millimetrum.
Mannsaugað hefur einnig ókveðna
sjáaldursstærð. ( björtu dagsljósi er
hún varla meiri en tveir millimetr-
ar, en f rökkri eða myrkri kemst
hún upp í sjö millimetra. Ef pípa
kfkisins er sjö millimetrar að þver-
máli (innanmól), þá sést vel f sión-
aukanum til allra ótta hvernig sem
birtunni er hóttað. Ekki ætti því að
vera þörf ó að hafa pípuna víðari
en þetta.
Sjóaldur sjónauka er ekki annað
en þvermál sjónglersins deilt með
stækkunartölunni. Sjónauki, sem
kallast 7x50 hefur sjóaldur sem er
(50:7) = 7.1 mm. Slíkir sjónauk-
ar eru ógætir til að hafa að nóttu
til.
Hitt er annað mól að nætursjón-
aukar eru óhönduglega stórir og
þungir í hlutfalli við gagnið, sem
af þeim má hafa. Ef menn ætla sér
að hafa sjónauka sinn með sér í ferð-
um, er betra að hafa hann af veik-
ari gerð. Það er hvort sem er mjög
sjaldgæft, að hægt sé að hafa not
af sjónauka að nóttu til.
Sjónaukinn, sem kallast 8x30, er
miklu minni og léttari, og sjáaldurs-
stærð hans, sem er 3.75 mm, gerir
hann hinn hagkvæmasta til ýmissa
nota.
Minni sjónaukar, svo sem 7x18
hafa sjóaldur að stærð 2.5 mm og
eru fyrirferðarlitlir, og ógætir að
hafa í fullri birtu.
Algengasta sjónarsvið sjónauka,
sem ætlaðir eru til ýmissa nota, er
6—8°. Verksmiðjurnar tákna þetta
ýmist með gráðum (°) eða metra ó
þúsund metra fjarlægð, eða feti ó
þúsund stika (yards) fjarlægð. Ein
gráða (°) svarar til 17.4 m 6 1000
m færi, eða 52 f. ó 1000 stika færi.
Ef ó sjónaukanum eða leiðarvísi
hans skyldi standa 420ft at 1000
yds., þá er sjónarsvið 420 fet
ó 1000 stika færi eða allt að þvf 8°.
Það er orðin tízka að hafa sjón-
auka víða. Nú eru á boðstólum sjón-
aukar með sjónarsviði fró 11° til
14°. Þýzkar og svissneskar verk-
smiðjur eru svo vandvirkar, að ekki
eru framleiddir sjónaukar með víð-
ara sjónarsvið en svo að ekki verði
ó kostnað skýrlpikans úti við rendur
sjónglersins. Óvandaðar verksmiðjur
skeyta ekki um þetta, heldur gera
það sem þau sjó sér beztan hagnað
í. Þess vegna fást í verzlunum ódýr-
ir sjónaukar með stóru sjónarsviði.
SJ0NAUKI Á EKKI AÐ
VERA RANGEYGUR
AÐ VERA RANGEYGUR
Sjónauki er ekki ein, heldur tvær
pípur og tvö sjáöldur, sitt fyrir hvort
auga, og eiga hvorutveggja að vera
eins.
Oftast tekst þetta, en fari svo að
O
Beck-Kessel 11x80 Tordalk. Þó a'ð sjón-
aukinn sé svona stór er hann samt
léttur, en hann stækkar ákaflega mik-
ið. Sjónauki þessi hefur verið hafður
til einfaldra stjörnuathugana á vís-
indaleiðöngrum.
0
Zeiss Dialyt 8x30B. Þessi tegund hefur
flöt prismu og sjónvíddar stilli byggð-
an inni í pípunum, svo að hann lengist
hvorki né styttist við stillingu og er
þá algerlega loftþéttur.
0
Leitz Trinovid 7x35B. Báðir þessir
sjónaukar, nr. 2 og 3, eru ætlaðir þeim
sem hafa gleraugu jafnt sem hinum,
sem ekki hafa þau.
O
Back-Kassel 7x50 „Veiðifálkinn“.
Stækkar jafnmikið og stóri sjónaukinn
nr. 1, en þolir tæplega eins vel hnjask.
Er einkar snotur og fer vel í hendi.
©
Zeiss 7x50B. Ilylkið er úr gúmmí. Þessi
sjónauki er algerlega loft- og vatns-
þéttur og þolir vel allskonar hnjask.
Þennan sjónauka má liafa með gler-
augum.
©
Þessi japanski sjónauki, sem heitir
Super 8x40 er einn hinna ódýrustu.
0
Ilálfur prismasjónauki — eineygður —
heitir Falcon de Luxe.
O
Einfaldur japanskur sjónauki, Mira-
dor Supreme 7x35. Þessi sjónauki hef-
ur breiðlinsu, það er 11.5 gráður
O
Þessi er einnig með breiðlinsu. Hann
heitir Sui 6x25. Sjónsviðið er 11.5
gráður.
©
Limer 9—12x35 Zoo. Þessi sjónauki
stækkar frá 9—12 sinnum og má stilla
á livað sem vill af þessu eins og nafn-
ið segir til um. Þegar stækkað er í
hámarki, verður skýrleikurinn auðvit-
að minni. Sjónauki þessi þykir afbragð
að gerð.
®
Góður leikhússjónauki stækkar oftast
2.5 til 3 sinnum. Auk þess á að vera
hægt að stilla fjarlægð sjáaldursins
eftir þörfum og yfir sjónglerin á að
vera dregin himna. Þessi sjónauki heit-
ir Falcon de Luxe Teater og er jap-
anskur.
®
Þessi sjónauki er líka japanskur. Hann
er ódýrastur af þeim öllum, hann er
ekki hægt að stilla, og það sem horft
er á, fer mjög úr lagi úti við jaðrana.
Ekki er hægt að segja að þetta sé
góður sjónauki.
O
einhver skekkja komi í Ijós, þannig
að sjónglerin hafi haggazt ofurlít-
ið í afstöðu sinni hvort til annars,
verður sjónaukinn rangeygur, eða
það sem svo mætti kalla. Það sem
annað auga sér skýrt ( honum, sér
hitt óskýrt. Augun geta lagfært
þetta að vissu marki, en ef skekkjan
er lóðrétt, þreytir það augun að
horfa í sjónaukann.
í sjónaukaverksmiðju mó sjó við
þessu með því að viðhafa næga
vandvirkni og alúð, og þarf þá að
treysta á þol sjónaukans, þola hnjask
ón þess nokkuð haggist til til skaða.
En mest er þó komið undir því
hvernig til hefur tekizt um mólm-
blönduna, sem höfð er í sjónauk-
ann. Þó að allt annað sé ákjósanlegt,
gagnar það ekki, ef raki eða loftið
ó hafi úti hefur þau óhrif á málm-
inn, að ryð kemur fljótt í gegn um
yfirborðshúðunina, og líður þó varla
á löngu fyrr en stinga má fingri
gegn um málminn.
PRÖFIÐ
SKÝRLEIKANN
Erfitt er að prófa skýrleika sjón-
auka áhalda- og hjálparlaust. Reyn-
ið samt að horfa í þráð gegn um
sjónauka, og sjáið til hvort þráður-
inn sést þá jafnskýrt úti við rend-
urnar sem fyrir miðju.
En til þess að finna hve vel sjón-
aukinn skilar myndum í mismun-
andi fjarlægð, má hafa þetta ráð:
lítið í hann langt úr í fjarskann, og
festið auga á einhverju sem þar er,
lítið svo á annað í tíu metra fjar-
lægð. Þá á hvorttveggja að sjást
skýrt, án þess nokkuð þurfi að
færa til, ef sjónaukin er góður.
Lítið á einhvern ákveðinn hlut.
Færið svo sjónaukann til lárétt,
þannig að mynd hlutarins líði gegn
um sjónarsviðið frá hægri hönd til
vinstri handar. Þá má sjá hvort hún
breytist nokkuð eða aflagast.
Auðvitað má sjónauki ekki sýna
regnbogaliti umhverfis þann hlut,
sem horft er á. Hvorki í miðjunni
eða úti við rendurnar. Ef slíkt kemur
í Ijós, er meira en lítið bogið við
smíðina.
Ef velja skal hlut, sem kunnáttu
og hagleik þart til að smíða svo vel
fari, borgar sig ætíð að vera vand-
látur, og velja hið bezta sem fáan-
legt er. En sá, sem ekki á kost á
hinu bezta gerir rétt í því að full-
vissa sig um að hann kaupi ekki
svikinn varning. Hafið vaðið fyrir
Haldið sjónaiikanum um hiilfan metra
frá auganu og horfið móti ljósi eða
ljósum flcti. Ljóshletturinn innan í
sjónaukanum á ]>á að vcra hringlaga
(A). Jaðri hann við að vera ferhyrnd-
ur, með grámusku í krlng, er það
merki þess, að prismarnir eru ekki
eins og vcra ber.
bað er ekki á allra vitorði, að sjón-
auka má nota scm stækkunargicr mcð
því að beita honum sem hér er sýnt
— með allt að fimmfaldri stsekkun.
En það er hægt — prófið bara sjálf.
Þannig skal prófa s|ónaukac
Snúið sjónaukanum við (þannig að
hann smækki og haldið honum i hálfr-
ar álnar fjarlægð. Berið hlýantsodd að
sjónglerinu. í ákvcðinni fjarlægð á
blýantsoddurinn að sýnast stækka og
fylla út í þann bjarta blett, sem sést
i elnu í sjónaukanum. Ef þctta bregzt,
er sjónaukinn ckki jafn ijósnæmur og
hann á að vcra. Sumar verksmiðjur
blekkja með því að setja dökkt gler
í sjónaukann.
Ilægt cr að kaupa linsur til að sctja
framan á sjónaukann. Á þann hátt
cr hægt að láta hann stækka t. d. átta
sinnum á 25 cm færi, cöa tvisvar sinn-
um á meters færi. Það er því liægt
að sitja kyrr og fylgjast með skor-
dýri en liafa mun víðara sjónarsvið
cn vcnjuleg smásjá gefur. í stað við-
aukasjónglcrs, sein fcst er á sjónauk-
ann, má nota venjuleg gleraugu íyrir
fjarsýna — það cr að segja nota dauf
safngler.
Takið með annarri hendi um hylkið,
en með hinni um sjónglerhylklð, —
eins og sýnt er á myndinni. Þessum
tveimur pípum á ekki að vera unnt að
haggá úr þeirri afstöðu, sem þær hafa
hvor tíl annarrar. Ef þetta brcgzt, er
eitthvað bogið við sjónsviðsmöndul
tækisins. Sá sem horfir um stund í
slíkan sjónauka, fær af því höfuð-
verk.
Auðvelt á að vcra að stilla sjónaukann
eftir því hvort horft er á nálæga eða
fjarlæga hluti. Auðvelt á að vcra að
snúa stillinum eins og langt fram og
aftur og unnt er án nokkurrar fyrir-
stöðu og sömuleiðis miðhengslunum.
neðan yður og prófið fleiri en einn
sjónauka áður en þér kaupið.
Fyrsf er að gæta þess að augun
finni ekki til neinna óþæginda þeg-
ar horft er í sjónaukann. Ef sjónin
óskýrist nokkuð, eða augun fara að
flökta þegar starað er í sjónaukann,
þá er eitthvað að, og er þá betra
að kaupa ekki. Sjónaukar sem hafa
skekkju í viðmiðun milli glerjanna
valda höfuðverk, sem ekki hverfur
fyrr en þó nokkur tími er liðinn.
EINHÖLFA
SJÖNAUKAR
Sjónaukar, sem ekki hafa nema
eina pípu, kosta helmingi minna en
tvöfaldir, þ.e.a.s. þeir sem bornir
eru fyrir bæði augu. Einfaldir sjón-
aukar eru einkum hafðir til að taka
við mynd úr fjarlægð (eða fjarska)
sem svo er stækkuð f holspegli og
tekin Ijósmynd um leið.
Árangurinn getur orðið sæmileg-
ur. Til þessarra nota eru beztir sjón-
aukar sem ætlaðir eru fólki sem er
vant að hafa gleraugu, — en þá er
réttast að ráðfæra sig við sérfræðing.
VANDAÐUR FRÁ-
GANGUR HLEYPIR
VERÐINU FRAM
Það sem mest hleypir fram kostn-
aðinum við smíði sjónaukans, er í
rauninni vandvirkni í smærri atrið-
um og stærri. Því fleiri safngler
sem eru í sjónauka, því meiri lík-
ur eru á að hann sé gallalaus, og
því dýrari er hann þá að sjálfsögðu.
Góður sjónauki er loft- og vatns-
þéttur, og þetta hleypir verðinu
einnig fram, og ekki síður nákvæmn-
in við samsetninguna. ( vönduðum
sjónaukum er dregin svokölluð op-
tísk himna yfir sjónglerin, og hefur
þetta hina mestu þýðingu fyrir gæð-
in. Fjögur af hundraði af því Ijósi,
sem gler sleppir gegnum sig, fer
afleiðis, þ.e.a.s. breytir um stefnu
og sundrast í ýmsar áttir, svo fram-
arlega sem Ijósið fellur á glerið
bert. ( hverjum sjónauka eru frá
fjórtán til tuttugu glerfletir. Því bet-
ur sem hin optíska himna er gerð,
því minna sundrast af Ijósi, og því
skýrara verður það sem horft er á
( sjónaukanum, því geislarnir sem
stefna ( ýmsar áttir, verða að villi-
Ijósi, svo að myndin óskýrist. Með
þessu móti má draga úr sundruninni
um allt að þv( 1.7%. Margir hinna
ódýrari sjónauka hafa ekki optfska
himnu nema öðru megin á glerinu,
að utanverðu. Og auk þess kann
að vera að þetta sé gagnslítið, svik-
ið, aðeins blár litur.
Lokaprófunin, sem góðar verk-
smiðjur leyfa sér aldrei að sleppa,
ætti að tryggja það að enginn sjón-
auki sé sendur á markað ef hún
sýnir það að hann sé ekki galla-
laus. Þetta hleypir verðinu einnig
fram. Oll vandvirkni við framleiðsl-
una gerir það, en þá á kaupandinn
síður á hættu að kaupa svikinn hlut.
☆
26 VXK'AN 33-tbI-
33. tbi. VIKAN 27