Skírnir - 01.01.1931, Blaðsíða 26
20
Orsakir hljóðbreytinga i islenzku.
[SkírnEr
burð bréfritaranna sjálfra, hvað þá allrar alþýðu, en breyt-
ingar á stafsetningu hafa á framburð manna nú á tímumr
eða rithátturinn »Iutr« fyrir hlutr, »ross« fyrir hross, »úverð'
ugr« fyrir óverðugr o. s. frv., sem höf. telur norska rit-
stælingu, en játar jafnframt að aldrei hafi orðið almennur
framburður hér á landi. Jafnólíklegt er hitt, að framburður
fáeinna norskra manna, er dvöldu hér á landi, hafi verió
tekinn til fyrirmyndar. Ofullkominn framburður útlendinga
þykir jafnan í hverju landi fremur broslegur en eftirbreytnis-
verður. En ef rekja skal hljóðbreytingar í tungu vorri til
Norðmanna, þá verður fyrst að skýra, hvers vegna fram-
burður þeirra hafði tekið slíkum breytingum frá því að
leiðir þeirra og íslendinga skildust, en því næst hitt, hvers
vegna þessi framburður féll í góðan jarðveg hér á landL
Hljóðbreyting verður því aðeins almenn, að hún komi heim
við sterka hneigð hjá þjóðinni á þeim tíma, er hún ryður
sér til rúms. Framburður einstaklinga á hvaða hljóði sem
er verður allt af ögn mismunandi, hvarflar lítið eitt til
beggja hliða um eins konar mundang. Þó getur hljóð hald-
ist í sama horfi öldum saman og svo tekið breytingum á
tiltölulega skömmum tíma. Sú mynd þess, er þá verður
ofan á, hefir að likindum allt af fundizt hjá einhverjum,
fleiri eða færri, og þó ekki náð að verða fordæmi fyrr en
þetta. Verður því að sýna, hver hin almenna hneigð var,
er að lokum gaf tiltekinni hljóðbreytingu byr í seglin.
Hneigðir eiga upptök sín í ástandi manna, líkamlegu og
andlegu, og því fer framburður málsins á hverri stundu
mjög eftir ástandi talandans. Sá, sem er fullur af þrótti og
fjöri og hugmyndaflugi, talar t. d. hraðar en hinn, sem lú-
inn er og daufur í dálkinn, og talhraðinn hefir áhrif á fram-
burð hljóðanna. En fjörið og hugmyndaflugið fer mjög eftir
því, hvernig lífið er umhverfis mann. Borgarbúar munu að
jafnaði tala hraðar eigi síður en ganga hraðar en sveita-
menn, af því að í borgum ber á hverri stundu fleira við
og verður að gera fleiri hlutum skil en í sveit. Hugar-
ástandið kemur og fram í ástandi vöðvanna kringum munn-
inn, en það hefir áhrif á framburð hljóðanna. Ég geri rá5