Eimreiðin - 01.01.1932, Blaðsíða 134

122
RITSJÁ
EIMREIÐIN
verzlunin bafnaÖi sökum haekkaðs skreiðarverös og lækkaðrar kornvöru.
Þjóðverjar og Englendingar keppa um verzlunina, en það skapar lands-
mönnum betri kjör. Fólk streymir til sjávarins, verstöðvar og þorp taka
að myndast, en landbúnaðurinn gengur saman. En þessi vöxtur varð ekki
varanlegur. Tómthússmennirnir flosnuðu upp, urðu hjú bænda eða fóru
á verðgang. Breytt verzlun mun þó ekki eingöngu hafa valdið þessum
afturkipp, eins og höf. æflar, heldur og það, að höfðingjarnir með Iög-
gjafarvaldið í höndum sér, reisa skorður við þessum nývexti. Um menn-
ingu og bókmentir er skrifað alllangt mál og víða vel skýrt frá. En vafa-
samt er, hvort heppilegt sé að skrifa langt mál um bókmentir í slíkum
sögum, því oftast eru sérstök bókmenntasögu-ágrip notuð við kensluna.
Þótt höf. eyði svo miklu rúmi til bókmenta, saknaði ég ýmissa nafna,
sem sjálfsagt var að hefðu staðið þar, svo sem Bólu-Hjálmars og Sig-
urðar Breiðfjörð, meðal 19. aldar skálda, og Jóhannesar úr Kötlum af
nýjum skáldum.
Sagan er allítarleg og margan fróðleiksmola þar að finna. En sfundum
er farið nokkuð langt út í smáatriði og talningar á mönnum, er lítiÖ
koma við sögur, og tölur. Er slíkt oft lítilsverður fróðleikur, en þreytír
nemendur um of. Einnig hættir höf. við að lengja frásögnina með hug-
Ieiðingum og skýringum frá eigin brjósti, sem oftast mættu missa sig.
eins og t. d. hugleiðingarnar um það, hvers vegna íslenzka þjóðveldið
leið undir lok (bls. 145—148). Aftur á móti sakna ég sumra atriða, er ég
hefði óskað að stæðu í bókinni. Lítið er gelið baráttu íslendinga gegn
erlendum kúgurum kirkju- og konungsvalds. Þannig er ekki einu orði
minst á skifti landsmanna við Jón Gerreksson og Lénharð fógeta.
í stuttum kenslubókum ætti yfirleitt ekki að fara út í þau atriði, er
tvímælis orka. Við fljótan lestur hef ég fundið nokkur atriði, er mér
virðast vafasöm eða röng, og eru þessi hin helztu:
Þar sem höf. falar um orsakir víkingar Norðurlandabúa (bls. 12—13)
farast honum meðal annars svo orð: „En sú orsökin mun þó hafa orkað
mestu, að um þessar mundir er kristin trú og kristin menning að hefja
sókn á Norðurlönd, en Norðurlandaþjóðirnar snúast til varnar með
blindum og viltum þrótti, og sú vörn snýst að yfirvarpi upp í sókn“-
Eg veit ekki til, að neinn hafi haldið kenningu þessari fram, enda er
hún næsta fáránleg. Víkingaferðir hefjast seint á 8. öld, en kristniboð
hefst ekki á Norðurlöndum fyr en á 9. öld. Auk þess er orðalagið mjög
óljóst. Sókn Norðurlandabúa á önnur lönd sýnist varla vera yfirvarp>
þar sem þeir ræna bygðir og borgir, leggja undir sig landflæmi
stofna ríki.
Þá farasf höf. svo orð (bls. 35), að eini óðalsrétturinn fyrstu aldirnar
hafi verið goðorðsrétfurinn. En naumast verður goðorð nefnt óðal. Enn-
fremur er sagt, að frjálsir menn hafi ekki skifst í stéttir. En hér voru
þó óðalsbændur, leiguliðar og vinnuhjú.
Þá er sagt (bls. 64), að goöar þeir, er fóru með veraldleg völd, hafi
stundum verið nefndir forrádsgoðar til aðgreiningar frá öðrum heiðnum