Tímarit lögfræðinga - 01.01.1959, Page 16

brotið gegn gildandi rétti. Mjög ýtarleg ákvæði voru þvi sett
til að koma í veg fyrir, að slikt endurtæki sig og að kon-
ungur gæti valdi sinu til stuðnings vitnað i óákveðin
fyrirmæli eða anda stjórnarskrárinnar. Bráðabirgðalög
þekkjast þar því ekki og vefengt er, að handhafar ríkis-
valdsins bafi, þótt neyðarástand sé, heimild til annars en
þess, sem berum orðum er fram tekið í stjórnarskránni.
Danska stjórnarskráin hefur frá upphafi heimilað út-
gáfu bráðabirgðalaga og eru ákvæði okkar í öllu því,
sem liér skiptir máli, sniðin eftir lienni. En beiting þess-
ara fyrirmæla liefur orðið með mjög ólikum hætti í
Danmörku og á Islandi. Þar þótti heimildinni mjög mis-
beitt af Estrup-stjórninni meðan sókn Dana til þing-
ræðis stóð. Síðan hefur þess vegna svo að segja verið
hætt að nota bana þar í landi. Hér hefur aftur á móti slík
misbeiting aldrei átt sér stað, og hefur notkun lieimildarinn-
ar því aldrei þótt varhugaverð, þótt deilt hafi verið um
einstakar ráðstafanir, aðallega vegna efnis þeirra. Or
því að þróunin í Danmörku hefur leitt til þess, að reynt
liefur verið að forðast beiting hinnar mjög takmörkuðu
heimildar til útgáfu bráðabirgðalaga, þá er skiljan-
legt, að menn hafi því fremur skotið sér undan að viður-
kenna enn víðtækari heimildir stjórnvöldunum til handa,
enda er þær ekki að finna i stjórnarskránni.
Hins vegar hefur verið bent á, að ráðstafanir, sem gerð-
ar voru gegn kommúnistum 1941 og andkommúnista-
lög, sem þá voru sett, hafi m. a. að sögn þáverandi dóms-
málaráðherra hvílt á grundvelli stjórnskipulegs neyðar-
réttar. A sama veg hefur prófessor Castberg sýnt fram
á, að þegar ráðuneytisstjórar tóku i sínar bendur stjórn
eða a. m. k. rekstur rikisins og að nokkru leyti — að
visu takmarkað — löggjafarvald 1943, eftir að ríkisstjórn
og konungur höfðu dregið sig í hlé, þá hafi þær ráðstaf-
anir livilt á stjórnskipulegum neyðarrétti, þar sem engin
lieimild bafi verið fyrir þessu i stjórnarskránni. Þessar
10
Timarit lögfrœöinga