Tímarit lögfræðinga - 01.05.1991, Blaðsíða 41

samþýðanleika bandalagsréttarreglu og réttarreglu innanlandsréttarins. Með
túlkun Dómstólsins á bandalagsréttarreglunni að vopni getur hann metið þetta.
Þrátt fyrir hið takmarkaða hlutverk Dómstólsins í málum sem skotið er til
forúrskurðar, skipta úrlausnir hans geysimiklu máli. Á fyrstu árum gildistíma
Rómarsamningsins var sáralítið um það að óskað væri forúrskurða. í fyllingu
tímans hafa forúrskurðir hins vegar öðlast sess sem mikilvægustu úrlausnir
Dómstólsins. Ein af meginástæðunum fyrir því er vaxandi samstarf í löggjafar-
starfsemi innan Evrópubandalagsins á hinum ýmsu sviðum, en evrópubanda-
lagsrétturinn hefur virk áhrif í lögskiptum einstaklinga, lögaðila og stjórnvalda
vegna þess að þessir aðilar geta borið bandalagsréttinn fyrir sig til sóknar og
varnar fyrir dómstólum aðildarríkjanna. Það var einmitt með forúrskurðunum,
sem Dómstóllinn skapaði grundvallarreglurnar um bein réttaráhrif evrópu-
bandalagsréttar og forgangsáhrif hans fram yfir innanlandsrétt einstakra aðild-
arríkja.
Málum, sem höfða má beint fyrir Dómstólnum, er hægt að skipta í tvo flokka
eftir því á hvaða heimildum dómsvald Dómstólsins byggist.
Annars vegar er um að ræða mál þar sem lögsaga Dómstólsins byggist á
samningi málsaðila og hins vegar mál þar sem lögsaga Dómstólsins byggist á
bandalagsréttinum sjálfum.
Mál þar sem dómsvald Dómstólsins byggist á samningi málsaðila eru sjaldgæf.
Sem dæmi má nefna ágreining út af þjóðréttarsamningi sem Evrópubandalagið
hefur gert við ríki sem ekki eru aðilar að bandalaginu. í slíkum samningum getur
verið kveðið á um lögsögu Dómstólsins.
í málum þar sem lögsaga Dómstólsins byggist á réttarreglum Evrópubanda-
lagsins, getur dómsvaldinu ýmist verið þannig háttað að Dómstóllinn hafi
svonefnda ótakmarkaða endurskoðunarheimild,14 eða þannig að Dómstóllinn
hafi aðeins heimild til þess að segja til um hvort tiltekin ákvörðun sé gild eða
ógild og aðeins á tilteknum lagagrundvelli. Verður nánar að þessu vikið síðar, en
hitt er miklu algengara að skipta þeim málum, þar sem Dómstóllinn byggir
dómsvald sitt á settum lagaákvæðum evrópubandalagsréttarins, í tvo flokka
eftir því hvort varnaraðili í máli getur verið einhver stofnun bandalagsins eða
eitthvert aðildarríki.
Nokkuð er um heimildir til að höfða mál gegn einstökum stofnunum
Evrópubandalagsins. í fyrsta lagi er hægt að höfða svokallað ógildingarmál til
þess að fá fellda úr gildi ákvörðun sem hefur bein lagaáhrif og ráðið eða
framkvæmdastjórnin hefur tekið. í öðru lagi er hægt að höfða svokallað
aðgerðarleysismál, í þeim tilgangi að fá stofnun Evrópubandalagsins dæmda til
að taka ákvörðun, sem henni er skylt að taka. Ógildingarmál og aðgerðarleysis-
14 Á ensku plenary jurisdiction
39