Tímarit lögfræðinga - 01.12.1998, Blaðsíða 28

með auðkenninu AM 334 fol. Auk þess eru til nokkur brot sem óþarft er að telja
hér upp. Handritin eru nú varðveitt í Stofnun Arna Magnússonar á Islandi.
Textar þessara tveggja handrita eru ekki samhljóða og svo hefur einnig verið
um aðrar lagaskrár sem nú eru ekki lengur til. Má marka það af eftirfarandi
ákvæði í lögréttuþætti Konungsbókar:
Það er og að það skulu lög vera á landi hér sem á skrám standa. En ef skrár skilur á,
og skal það hafa er stendur á skrám þeim er biskupar eigu. Nú skilur enn þeirra skrár
á, þá skal sú hafa sitt mál er lengra segir þeim orðum er máli skipta með mönnum.
En ef þær segja jafn langt, og þó sitt hvor, þá skal sú hafa sitt mál er í Skálaholti er.
Það skal allt hafa er finnst á skrá þeirri er Hafliði lét gera nema þokað sé síðan, en
það eitt af annarra lögmanna fyrirsögn er eigi mælir því í gegn, og hafa það allt er
hitzug leifir eða glöggra er.1
Þetta var í samræmi við hugmyndir manna um lög á miðöldum, þar á meðal
í íslenzka þjóðveldinu og eðlileg afleiðing þess að í þjóðfélaginu var ekkert
miðstýrt framkvæmdavald sem hafði það hlutverk að löggilda einn lagatexta.2
Meginefni Konungsbókar og Staðarhólsbókar er hið sama, en ekki hafa
menn verið á einu máli um tengsl bókanna. Að svo miklu leyti sem sama efni
er í handritunum má telja líklegast að þau eigi rót að rekja til eins sameiginlegs
texta, annað hvort beint eða um einhverja milliliði og sá texti kynni að vera
Hafliðaskrá frá vetrinum 1117-18. Eftir það hafi skrám fjölgað sem menn hafi
ritað eftir þörfum og hugðarefnum og ólíkar skrár smám saman orðið til.
í Staðarhólsbók eru margar einstakar greinar sem eru ekki í Konungsbók; þar
sem mælt er fyrir um sömu efni eru ákvæði Staðarhólsbókar alla jafna ýtarlegri
og nákvæmari en í Konungsbók. Þá er einnig sá munur að í Konungsbók er
sums staðar einungis skrifað upphaf ákvæðanna eða upphaf og endir. Þetta er
gert í Þingskapaþætti, Vígslóða, Arfaþætti, Ómagabálki og Festaþætti. Víðast
hvar má fylla í þessar eyður með texta Staðarhólsbókar og á nokkrum öðrum
stöðum í Konungsbók. Þessa gætir einnig á fáeinum stöðum í Staðarhólsbók.3
Má af því ráða að sá sem skrifaði Konungsbók hafi haft annað handrit þar sem
þessi ákvæði voru og ekki talið ástæðu til að færa þau inn í handrit sitt, enda
nauðsynlegt að spara skinnið sem var dýrt. Niðurskipan efnis, bæði þáttanna
sjálfra og kafla innan þeirra, er ekki á einn veg og víða er orðamunur og efnis
milli handritanna.4
Sérstaka athygli hlýtur að vekja að í Konungsbók eru mikilvægir kaflar sem
alveg vantar í Staðarhólsbók og eru þeir þessir:
1 Grágás Ia, bls. 213. Grágás (1992), bls. 463.
2 Sjá nánar Sigurð Líndal: „Lög og lagasetning í íslenzka þjóðveldinu", bls. 121 o.áfr.
3 Sjá yfirlit í Grágás III, bls. 568-71.
4 Olafur Lárusson: Yfirlit yfir íslenzka réttarsögu, bls. 61-62.
280