Tímarit lögfræðinga - 01.12.1998, Blaðsíða 44

þegar Jónsbók var samin þá gæti Grágásar svo mjög að segja megi að hún sé í
aðalatriðum heimild Jónsbókar. Þeir sem Jónsbók sömdu hafi verið gagnkunn-
ugir Grágás. Það sé hins vegar með ólíkum hætti hversu nákvæmlega henni sé
fylgt. Stundum séu ákvæði tekin upp orðrétt, oftar séu einhverjar efnisbreyting-
ar og einnig beri við að orðalag sé svipað sem bendi þá til að ákvæðið sé sniðið
eftir Grágás eða hafi orðið tilefni þess að ákvæði væri tekið upp í Jónsbók.
Vafamál sé þá hvort telja eigi Grágás heimild Jónsbókar þegar þannig stendur
á. Þessir staðir sýni þó að Grágás hefur verið höfð til hliðsjónar. Þær efnisbreyt-
ingar sem gerðar hafi verið lúti einkum að samræmingu við önnur ákvæði, svo
sem refsiréttar- og réttarfarsákvæði; aðrar breytingar hafi ekki verið nauðsyn-
legar til samræmingar, til dæmis að tvö hundruð tólfræðra faðma komi í stað
örskotshelgi; loks sé skipt um heiti á réttarhugtökum, til dæmis að í stað orðsins
lýritti sé notað lögfesta.61
Þegar til skoðunar kemur hvað ráða megi af samanburði þeim sem Ólafur
Lárusson gerir um handrit það af Grágás sem notað hafi verið við samningu
Jónsbókar verður fyrst fyrir að athuga hvort annað tveggja handritanna, Kon-
ungsbók eða Staðarhólsbók, hafi verið notað. Niðurstaða hans er að hvorug
þessara bóka hafi verið notuð. Um Konungsbók megi hafa það til marks að fjöl-
mörg ákvæði séu tekin í Jónsbók úr Grágás sem vanti í Konungsbók. Auk þess
megi segja að Jónsbók líkist Staðarhólsbók oftar meira en Konungsbók þar sent
ákvæði í henni standi í báðum bókunum. Hins vegar sé einnig ljóst að Staðar-
hólsbók hafi ekki heldur verið notuð. Akvæði séu í Jónsbók sem séu ekki í
Staðarhólsbók. Þar sem ákvæði séu tekin upp í Jónsbók sem bæði standi í Kon-
ungsbók og Staðarhólsbók sé það stundum svo að texti Jónsbókar líkist Kon-
ungsbók meira en Staðarhólsbók.62
Olafur Lárusson vekur athygli á því að í Jónsbók hafa engin ákvæði verið
tekin sem aðeins finnist nú í Þingskapaþætti, Baugatali, Lögsögumannsþætti
eða Lögréttuþætti. Þar sem vísað sé til Þingskapaþáttar og Baugatals í heimilda-
yfirlitinu í Jónsbókarútgáfu Ólafs Halldórssonar séu þau ákvæði einnig í öðrum
þáttum Grágásar. Næst lægi að álíta að þessa fjóra þætti: Þingskapaþátt, Bauga-
tal, Lögsögumannsþátt og Lögréttuþátt hafi vantað í handritið sem höfundar
Jónsbókar hafi notað, þ.e.a.s. sömu þætti og nú vanti í Staðarhólsbók. Óvíst sé
þó að svo hafi verið. Það stafi ef til vill af breytingum á stjómarfari og réttarfari
að þessir þættir hafi ekki verið notaðir og Baugatal verið úrelt. í handritinu hafi
verið Kristinna laga þáttur, Arfaþáttur, Ómagabálkur, Festaþáttur, Um fjár-
leigur, Vígslóði og Landabrigðisþáttur. Hafi ákvæði úr öllum þessum þáttum
verið tekin upp í Jónsbók; Landabrigðisþáttur notaður mest, en Kristinna laga
þáttur einungis lítið. Rannsóknaþáttur hafi verið í handritinu, þó til muna
ýtarlegri en nú sé í Konungsbók og handritsbroti því sem auðkennt er AM 315c
fol. Er það elzta brot sem til er úr Grágás. Þá hefur í handritinu verið kafli um
61 Sama rit, bls. 45-67.
62 Sama rit, bls. 69-71.
296