Tímarit lögfræðinga - 01.12.1998, Blaðsíða 54

greiðsludráttar. Sé þessu tímanlega skilyrði ekki fullnægt, þ.e. gjalddagi ekki
kominn, er ekki um greiðsludrátt af hálfu skuldara að ræða og því ekki heimilt
að beita vanefndaúrræðum í tilefni af framkomu skuldara.
Akvörðun gjalddaga hefur þýðingu í margvíslegu sambandi. Þannig er það
t.d. skilyrði þess, að skuldari verði dæmdur til greiðslu skuldar, að gjalddaginn
sé kominn, og fyrr er ekki hægt að ganga að veði, sem stendur til tryggingar
ákveðinni skuldbindingu.5 Forsenda þess, að skuldajöfnuði verði beitt, er sú að
gjalddagi gagnkröfu sé kominn, dráttarvextir reiknast yfirleitt frá gjalddaga, og
fyrningarfrestur byrjar yfirleitt að líða á gjalddaga kröfu.6
Það kemur stundum í ljós fyrir gjalddaga, að skuldari mun ekki geta eða mun
ekki vilja efna skuldbindingu sína, þegar að gjalddaga kemur. Söluhlutur kann
t.d. að hafa eyðilagst, eða skuldari lýsir því yfir að hann muni ekki efna, þar sem
hann geti ekki útvegað söluhlut, hann lýsir því yfir að enginn samningur hafi
komist á, eða skuldari heldur því fram, að samningurinn hafi verið vanefndur af
hálfu viðsemjanda síns. Það væri ósanngjarnt, ef kröfuhafi þyrfti jafnan, þegar
svona stendur á, að bíða eftir gjalddaganum til þess að geta beitt vanefndaúr-
ræðum. Því er það svo, þegar gjalddagi er ekki kominn, en vanefndir eru engu
að síður fyrirsjáanlegar, að kröfuhafi getur beitt vanefndaúrræðum af því tilefni.
Má segja, að heimild í þeim efnum styðjist m.a. við ákvæði 28. gr. kpl., þar sem
það er lagt að jöfnu, að kaupandi annars vegar greiðir ekki kaupverðið á réttum
tíma og hins vegar gerir ekki þær ráðstafanir, sem greiðsla kaupverðsins er
komin undir, gefur t.d. ekki út víxil. Hins vegar er augljóst mál að gera verður
ríkar kröfur til sönnunar um líkindi þess, að vanefnd muni að höndum bera, svo
kröfuhafa sé heimilt að beita úrræðum í tilefni fyrirsjáanlegrar vanefndar, sbr.
6. tl. 60. gr. húsaleigul.7
Eindagi er stundum skilgreindur sem ákveðið tímamark eftir gjalddaga, þeg-
ar kröfuhafi hefur beint áskorun til skuldara um efndir, veitt honum ákveðinn
frest til efnda eða kröfuhafi hefur fullnægt öðrum skilyrðum, sem nauðsynleg
eru til þess að gera greiðsluskyldu skuldarans virka.8
5 Sjá nánar Henry Ussing: Obligationsretten, bls. 44.
6 Um skuidajöfnuð sjá t.d. Þorgeir Örlygsson: Skuldajöfnuður, bls. 362.
7 Sjá nánar Bernhard Gomard: Obligationsret I, bls. 92-93, og Henry Ussing: bls. 89. í 60. gr.
húsaleigul. eru talin upp þau tiivik, sem heimila leigjanda að rifta leigusamningi. Samkvæmt 6. tl.
getur það heimilað riftun, ef eðlilegum afnotum eða heimilisfriði leigjanda er verulega raskað með
ónæði og óþægindum vegna verulegra eða ítrekaðra brota annarra þeirra, sem afnot hafa af sama
húsi, á umgengnis- eða grenndarreglum, enda hafi leigusali þrátt fyrir áskoranir vanrækt skyldur
sínar samkvæmt 4. mgr. 31. gr., eða atvik séu að öðru leyti með þeim hætti, að eðlilegt sé og sann-
gjarnt, að leigutaki megi rifta leigusamningi. Slík atvik geta t.d. bæði varðað eðli brota og ónæðis
og eins að frekari brot og óþægindi séu fyrirsjáanleg og líkleg.
8 Sjá um danskan rétt Bernhard Gomard: Obligationsret I, bls. 92, og Henry Ussing: Obli-
gationsretten, bls. 45; Páll Sigurðsson skilgreinir hugtakið eindagi í riti sínu Kröfuréttur, almennur
hluti, bls. 146. Þar segir hann, að hugtakið eindagi sé notað um það tímamark, sem þarf að vera
liðið frá gjalddaga, eftir að greiðsluáskorun hefur verið gefin, til þess að um vanefnd skuldara
vegna greiðsludráttar séð að ræða og vanefndaúrræði kröfuhafans geti orðið virk.
306