Tímarit um uppeldi og menntamál - 01.01.1888, Blaðsíða 17

17
hinn siðferðislegi styrkur liverrar þjóðar. Yæri nú öll
heimili þannig löguð, að pau gætu veitt börnum sínum
gott uppfóstur og fræðslu, pá hyrfti engan alþýðuskóla
og engin hönd þyrfti að grípa fram í hina almennu
uppfræðslu. En því ver er þetta ekki svo. Fyrst er
það, að mörg börn eru föður- og móðurlaus, og með
því að þau geta eigi ávallt fengið góða staði, þá fara
þau á mis við þá fræðslu, sem fæst í góðum foreldra-
húsum; og svo er hitt, sem mestu skiptir, að helzt til
mörg heimili eru svo fákunnandi og illa að sjer um
flesta hluti, að þau geta alls eigi veitt börnum sínum
þá fræðslu og menningu, som tíminn heimtar. Upp-
fræðsla og menning almennings með flestum þjóðum
yrði því á mjög lágu stigi, ef ekki væru til stofnanir,
sem gæti veitt þá fræðslu, sem heimilin duga eigi til að
veita og nauðsynleg er fyrir hver'n mann. |>essar stofn-
anir eru alþýðuskólarnir. #
pað er langt síðan alþýðuskólarnir byrjuðu í flest-
um löndum, en eigi urðu þeir undir eins það, sem þeir
eru nú ; þeir hafa eins og allar aðrar stofnanir verið í
bernsku, en fullkomnast srnátt og smátt við tíina og
reynslu. I margar aldir voru þeir í liöndum hinna
katólsku klerka, því þegar kristnin kom, fóru klerkarnir
að liafa liönd í bagga með uppeldi og fræðslu fólksins;
ekki var þelta þó alstaðar jafnsnemma, því í syðri hluta
Norðurálfunnar, þar sem hin forna menntun var, kom
kristnin miklu fyrri en í hinum nyrðri, og þar var
komin föst skipun á kirkju, klausturlifnað og hina kristi-
legu uppfræðslu, áður en hin nyrðri lönd voru full-
kunnug. |>egar svo hin nyrðri lönd tóku að kristnast,
var þar komið á fót klaustrum, og við þau risu upp
skólar, þangað söfnuðust mörg börn og lærðu að lesa
og skrifa, fengu tilsögn í trúarbrögðum, opt kenndu
2