Uppeldi og menntun - 01.07.2008, Síða 60

60
STARFSHæFnI kennARA
Eins og fram hefur komið lít ég svo á að starfshæfni kennara hafi „persónulega
hlið“. Þar vísa ég til mannlegra eiginleika sem tengjast kennarahlutverkinu og hægt er að
hafa áhrif á með kennaramenntun. Rannsóknir mínar benda til þess að kennaranemar
telji ákveðna mannlega eiginleika vera samofna þeirri hæfni sem þeir þurfa að þróa
með sér á námsárunum og hafa á valdi sínu sem kennarar (Ragnhildur Bjarnadóttir,
2004). Per Fibæk Laursen (2004) hefur gert umfangsmiklar rannsóknir á sýn kennara
á eigin starfshæfni og kemst að sömu niðurstöðu. Hann kannaði hvaða mannlegu
eiginleikar eru þýðingarmiklir í starfi kennarans og einkenna „góða kennara“. Niður-
stöður hans eru byggðar á viðtölum við valinn hóp reyndra kennara sem allir fengu
þá umsögn að vera mjög góðir kennarar. Hann skilgreinir slíka eiginleika sem kjarn-
ann í starfshæfni kennara og telur að leita þurfi leiða til að hafa áhrif á þennan kjarna
starfshæfninnar með kennaramenntun.
Laursen (2004) leggur til að orðið „autencitet“ verði notað um þá mikilvægu og
flóknu mannlegu eiginleika sem þurfa samkvæmt niðurstöðum rannsóknar hans að
prýða alla „góða kennara“. Erfitt er að þýða orðið á íslensku, en samkvæmt orða-
bókaskýringum merkir það að vera sannur, trúverðugur og heiðarlegur. Samkvæmt
skilgreiningu Laursens felst í hugtakinu einlægni, áhugi, virðing fyrir börnum og fyrir
eigin gildum og það að geta látið slík gildi móta eigið starf.
Margir fræðimenn hafa leitast við að orða og skilgreina þá persónulegu hæfni sem
krafist er af kennurum í nútímasamfélagi. anne Edwards og samstarfsmenn hennar
í Englandi nota hugtakið „relational agency“ til að rökstyðja þá hæfni sem þarf að
efla með nýjum kennurum og þau leggja áherslu á að hið persónulega og félagslega
verði ekki aðskilið. Þau skilgreina slíka hæfni sem getu til að tengja eigin hugsanir og
athafnir við hugsanir og athafnir annarra, þegar unnið er að afmörkuðum viðfangsefn-
um, í þeim tilgangi að túlka þær og nýta á stöðugt faglegri hátt (Edwards og D’arcy,
2004) og einnig sem hæfni til að virða og nýta framlag annarra í samvinnu (Edwards,
2005). Miklu skipti fyrir kennara að geta lifað sig inn í hugarheim nemenda og lært
af viðbrögðum þeirra; þeir þurfi bæði að geta lært af og með öðrum, nemendum og
samstarfsaðilum (Edwards, 1998).
Sigrún aðalbjarnardóttir (2007) notar orðið samskiptahæfni um mikilvæga hæfni
kennara og segir að getan til að setja sig í annarra spor og samhæfa ólík sjónarmið sé
kjarni slíkrar hæfni. Tone Kvernbekk leggur til að orðið tilvistarhæfni (d: eksistentiel
kompetence) verði notað um hæfni sem tengist almennri menntun kennaranema
og þá gagnstætt starfstengdri hæfni (d: funktionel kompetence) sem byggist bæði á
fræðilegu og verklegu námi (Kvernbekk, 2003). Leif Moos (2004) notar orðið tengsla-
hæfni (d: relationskompetence) um hæfni sem krafist er af fagmönnum nú á dögum,
og telur slíka hæfni eiga rætur í uppeldinu á bernskuárum en þróast í námi og starfi.
Katrin Hjort (2006) notar orðið samningahæfni (d: forhandlingskompetence) til að
lýsa nýjum kröfum til einstaklinga í opinberum störfum sem verða í auknum mæli að
vera færir um að fjalla almennt og á óhlutbundinn hátt um einstaklinga og atburði og
jafnframt að orða hugsanir sínar og skynjanir.
Undanfarin ár hefur það færst í vöxt að félagsleg hæfni sé tilgreind í markmiðum
námskeiða í kennaraháskólum (Brouwer og Korthagen, 2005); í sumum námskeiðum
er sérstaklega stefnt að hæfni í samskiptum við nemendur og foreldra. Inntak slíkra