Uppeldi og menntun - 01.01.2010, Blaðsíða 58

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 19(1–2)/201058
faglegt SJálfStæði grUnnSKÓla
m.a. verið að efla starfsemi grunnskóla með því að færa ábyrgð og framkvæmd sem
næst vettvangi, þ.e. heim í hérað, með vísan í hugmyndir um valddreifingu, sjálfstæði
skóla og ábyrgð sveitarfélaga á rekstri þeirra. Þótt þessar ástæður séu algengar eru
dæmi um aðrar ástæður, svo sem trúnaðarbrest milli fræðsluskrifstofa og skóla. Í nýrri
grein lýsir Candal (2009) því hvernig skólaskrifstofa í bæjarfélagi í Massachusetts í
Bandaríkjunum hafði stefnt fjármálum skólanna í voða þannig að íbúar misstu allt
traust á henni. Skrifstofan var því lögð niður og tekið upp samstarf milli borgarskrif-
stofu og skólanna með milligöngu sérstaks fræðslustjóra. Jafnhliða framangreindri
breytingu á stjórnskipulagi fengu skólastjórarnir yfirráð yfir 80% fjárveitinga til skól-
anna. Í greininni kemur fram að við þetta aukna sjálfstæði hafi árangur nemenda
batnað enda hafi skólastjórum tekist að nýta ráðstöfunarféð á markvissari hátt í þágu
nemenda en áður var. Candal (2009) telur að með þessu aukna sjálfstæði hafi ábyrgð
skólans gagnvart eigendum sínum vaxið.
Óánægja með þjónustu fræðslu- eða skólaskrifstofa þarf þó ekki að fela í sér slit á
samskiptum heldur breytingar, svo sem þegar skólar gera kröfur til fræðsluyfirvalda
í héraði um tiltekna þjónustu. Dæmi eru um að breytingar að frumkvæði fámennra
skóla í dreifbýlum héruðum í Bandaríkjunum hafi beinst að því að hafa áhrif á hlut-
verk sveitarstjórna, svo sem við að breyta fjölmennum skólum í fámenna, sjálfstæða
skóla og styðja þá í að skapa sér sérstöðu (Honig, 2009). Í tilvikum sem þessum eru
það skólarnir sem þrýsta á sveitarstjórnir um að mæta þörfum skólanna á þeirra
forsendum. Er það mikil breyting frá því að skólayfirvöld starfi einkum sem eftirlits-
aðilar sem líta svo á að skólar séu einsleitar stofnanir með sömu sérkenni og þarfir.
Í viðamikilli ástralskri rannsókn á heimastjórnun skóla sem fram fór meðal skóla-
stjóra, skólanefndarfólks og starfsfólks fræðsluskrifstofa á árunum 1999–2002 kom
fram að þátttaka og afskipti skólanefnda voru mjög misjöfn (Hugh Watson Consult-
ing, 2004). Þrátt fyrir mismikla þátttöku var meirihluti skólanefnda mjög sáttur við
aðkomu sína að skólastarfinu. Þar réð mestu reynsla og sérfræðiþekking skólanefndar-
manna, fáir fundir og stuttur skipunartími (tvö ár). Í rannsóknarskýrslunni segir að
skólanefndarmenn hafi jafnan sýnt lítið frumkvæði og að það sem þeir þó hafi sýnt hafi
fremur byggst á erindum sem til þeirra bárust en eigin frumkvæði eða stefnumörkun.
Niðurstaða höfunda er sú að gera þurfi skólanefndarfólki kleift að afla sér menntunar
til að efla það í faglegu hlutverki sínu. Ætla má að á þessa þætti reyni einnig í hinum
dreifðu byggðum Íslands þar sem fámenni kann að hamla því að nægilega hæft fólk
og áhugasamt finnist til að skipa stöður skólanefnda.
Þótt lagaumgjörð kveði á um sjálfstæði skóla er reyndin stundum önnur á vett-
vangi. Dæmi eru um að fræðsluumdæmi og sveitarfélög seilist helst til langt inn á
athafnasvið skóla og starfsmanna þeirra. Í rannsókn sem fram fór í rúmlega tuttugu
grunnskólum í þremur fylkjum Bandaríkjanna (Portin, 2004) kom t.d. fram að sumir
skólastjórar töldu sig hafa afar takmarkað svigrúm til að veita þá kennslufræðilegu
forystu sem þeir óskuðu vegna afskipta fræðsluumdæma af námskrá skólanna. Sama
máli gegndi um starfsmannastjórnun en í sumum tilvikum sáu fræðsluumdæmin um
að ráða fólk og reka. Það er mat Portins að íhlutun fræðsluyfirvalda verði til þess
að forysta um fagleg efni, svo sem námskrá, námsefni, kennsluhætti og ráðningar