SunnudagsMogginn - 13.12.2009, Blaðsíða 28

28 13. desember 2009
A
lkunna er að stór deilumál í þjóðfélag-
inu falla iðulega í farveg sem ætti að
vera utan við umræðuna. Þá er ekki átt
við þá séríslensku aðferð að persónu-
gera allt sem menn fjalla um. Það er kallað að vera
alltaf í manninum en áhugalaus um boltann og
fengið úr íþróttunum. Einn helsti opinberi um-
ræðustjórnandi landsins er merkisberi þeirrar að-
ferðar. Miklu fremur er átt við að atriðum sem í
raun er samkomulag um er lyft á stall og kynnt
sem helsta ágreiningsefnið.
Sátt um mesta ágreiningsefnið
Tökum til dæmis fyrirferðarmesta umræðuefni
dagsins. Þá er rætt um hvort veita eigi ríkisábyrgð
vegna innistæðureikninga sem íslenskur banki
opnaði í Bretlandi og Hollandi og bauð mönnum
að fá hærri vexti en gekk og gerðist á þeim slóðum.
Meginreglan er auðvitað sú að vextir sem eru mun
hærri en jafnaðarvextir á tilteknu svæði eru
áhættusamari en lægri vextirnir eða að þeir sæta
langtímabindingum og miklum takmörkunum
um hve hratt og í hve stórum skömmtum menn
geti nálgast innistæður sínar. Hinir íslensku
reikningar voru að meginstofni til óbundnir og því
máttu menn ætla að vextir úr takti við annað
þýddi meiri áhættu. Til eru hjá íslenskum stjórn-
völdum beinar yfirlýsingar bankastjóra Englands-
banka, Seðlabanka Stóra-Bretlands, um þann
skilning á íslensku innistæðureikningunum. Því
ætti meginumræðuefnið hér á landi að vera þetta,
áður en ríkisábyrgð er veitt: Hefur þjóðin sem slík
og þá ríkið í hennar nafni eitthvað með málið að
gera? Enn sem komið er hefur harla fátt bent til að
svo sé, enda hafa hvorki Bretar né Hollendingar
þorað að leita með það álitaefni fyrir dómstóla.
Allir vilja greiða það sem ber
En á Íslandi berja sumir menn sér á brjóst út frá
allt öðrum forsendum. Þeir segjast vilja standa í
skilum. Þeir vilji að Íslendingar standi við sínar
skuldbindingar. Og hinir, þeir sem ekki hafa séð
nein rök fyrir skuldbindingu Íslands, enga dóms-
úrlausn fengið um slíkt eða nokkuð í þá veru, þeir
eru sagðir menn sem ekki vilji að Ísland standi við
sínar skuldbindingar. Og því er svo bætt við að
orðspor landsins hljóti að bíða hnekki ef í ljós
komi að í landinu búi vanskilaþjóð. Þessi fram-
setning verður svo enn undarlegri þegar aftur og
aftur er haft eftir forsætisráðherranum að Íslend-
ingar viðurkenni ekki greiðsluskuldbindingu sína
og það sé tekið fram í samningum við hinar rukk-
andi þjóðir. Rökstuðningur forsætisráðherrans
fyrir því að almenningur á Íslandi skuli án við-
urkenningar á skyldu samt ábyrgjast himinháar
hugsanlegar greiðslur eru svo kapítuli út af fyrir
sig og utan umfjöllunar þessa bréfs. Ef hægt er að
skipta þessu flókna deilumáli einvörðungu til hag-
ræðis í tvo hluta er víst að deilan er alls ekki á milli
þeirra sem vilja standa í skilum og hinna sem alls
ekki vilja það. Miklu fremur stendur deilan annars
vegar um hvort menn vilji veita stórkostlega
íþyngjandi ríkisábyrgð á skuldbindingum ann-
arra, án þess að fyrir liggi að um þjóðarskuld sé að
ræða, og hins vegar hvort það sé ekki einmitt
óhjákvæmilegt að veita slíka ábyrgð án þess að
sannfærandi rök um skuldbindingu, hvað þá úr-
skurður, liggi fyrir. Margvíslegir aðrir þættir
koma þá auðvitað til skoðunar, svo sem um heim-
ildir stjórnarskrár og um þær lítt skilgreindu ógnir
sem standi á þjóðinni ef hún láti ekki undan kröf-
um og hótunum.
Hin loftkennda umræða
Hitt dæmið sem verður nefnt hér snýr að lofts-
lagsmálum. Þar er umræðan einnig í skötulíki og
reynt að láta hana snúast um meginstef sem ekki
er í raun deilt um. Fyrir fáeinum vikum sagði
breski forsætisráðherrann, Gordon Brown, að þeir
menn, vísindamenn sem leikmenn, sem stæðu ut-
an við samkórinn sem syngur um loftslagsbreyt-
ingar af manna völdum minntu mest á mennina
sem trúðu því og héldu á lofti sem sannindum að
jörðin væri flöt. Brown þessi hinn breski er fremur
seinheppinn í framgöngu eins og dæmin sanna. Og
seinheppnin elti hann einnig í þetta sinn. Það var
nefnilega rétttrúnaðurinn sem sagði að jörðin væri
flöt, ríkisvald þess tíma, kirkjuleiðtogar og þeir
vísindamenn sem voru í náðinni hjá þeim sem
héldu um valdatauma og lyklana að fjárhirsl-
unum. Hinir, sem efuðust, máttu þola háð og
spott, gapastokka og jafnvel voru gerðir að elds-
mat í verstu tilfellum. En nú er það svo að ekki er
mjög um það deilt að loftslag hefur hlýnað nokkuð
síðustu áratugi. Og ekki er heldur um það deilt að
ekki sé útilokað að mannanna verk og þá oftast
óþurftarverk geti haft þar óheillavænleg áhrif.
Hins vegar er ekki sátt um hvort þessar hitabreyt-
ingar séu varanlegar, deilt er um hversu þýðing-
armikill hinn manngerði þáttur sé og ennfremur
eru uppi margvísleg sjónarmið um gagnsemi
þeirra aðgerða sem ráðandi öfl vísinda og stjórn-
mála virðast helst hafa komið sér saman um. Það
er því ekki mikill fræðilegur bragur á því hjá for-
sætisráðherra Breta að stimpla alla þá sem utan
kórsins syngja með þeim hætti sem hann gerir.
Allir viðurkenna að löngu áður en mannskepnan
varð fær um að spúa koltvísýringi út í andrúms-
loftið breyttist hitasig upp og niður, stundum á
þúsundum eða milljónum ára og stundum miklu
hraðar eins og saga jarðarinnar og náttúru hennar
sannar. Sjálfir eigum við Íslendingar óljúgfróðar
heimildir um að hitastig var mun hærra hér á landi
og hagfelldara mannlífi eins og það var þá en nú
er. Vatnajökull var tvískipt smáíshella þá miðað
við það sem síðar varð. Mannanna verk höfðu
ekkert með það að gera. Hitt er jafnrétt að það
þýðir ekki endilega að mannanna ærandi eyðsla og
rányrkja gegn jörðinni sé þar með sýknuð sem
saklaus engill. En þessi litli sannleikur og svo
margur annar úr sögu jarðar löngu áður en nokkur
maður lét þar til sín taka bendir þó til að ekki sé
allt sem sýnist.
Hagsmunir Íslendinga
Og svo er sá þáttur sem snýr að okkur Íslend-
ingum. Ráðandi öfl í heiminum hafa ákveðið að
ganga út frá tvennu sem vísu. Útblásturinn, sem
áður var nefndur, sé örugglega meginorsök hlýn-
unar jarðar og áhættan sem bent hefur verið á að
fylgi henni sé raunveruleg og afleiðingar þess geti
orðið skelfilegar. Þeir sem eru ekki fyllilega sann-
færðir um þessa niðurstöðu hoppa þó einnig um
borð í þennan bát með þeim rökum að þessi þáttur
sé hinn eini sem menn geti haft áhrif á. Komi síðar
í ljós að hlýnunin sé eingöngu náttúrufyrirbæri,
þar sem sólin ráði mestu, þá sé svo sannarlega
enginn skaði skeður þótt reynt hafi verið að hefta
Hin íslenska umræðuhefð
Reykjavíkurbréf 11.12.09
Millilandaflug telst meng-
unarvaldur samkvæmt Kyoto,
en ekki innanlandsflug. Með
öðrum orðum, tveggja tíma flug
frá Íslandi til Grænlands meng-
ar, en ekki fjögurra tíma flug frá
London til Rómar, því það er
innan Evrópusambandsins.