Ný saga - 01.01.1987, Síða 90

AÐ VITA SANN Á SÖGUNUM
sagnapersónu: „Mikill maður
hefur Tarsan verið ef allt er
satt sem frá honum segir í
sögum þessum." Sagnfestu-
menn voru jafnvel enn trú-
gjarnari að mati gagnrýnenda
sinna sem héldu fram þeirri
kenningu, að sögurnar séu
fyrst og fremst skáldsögur,
verk einstakra höfunda á 13.
öld sem hafi farið frjálslega
með efnivið sinn, tam. munn-
mæli og erlend minni. Þessi
kenning nefnist bókfesta og
varð ofan á í heimi fræðanna.
Fræðimenn sem fást við
sögurnar hafa einkum skipst í
tvo hópa á seinustu árum, þá
sem leita fyrirmynda sagn-
anna í öðrum bókmennta-
verkum, bæði innlendum og
erlendum, og hina sem telja
munnmælaþáttinn sterkari
en bókfestumenn töldu lík-
legt til skamms tíma. En þótt
þessir menn í síðarnefnda
hópnum séu stundum kennd-
ir við nýja sagnfestu eru þeir
ólíkir gömlu sagnfestumönn-
unum því að þeir telja að sög-
urnar hafi breyst mjög í
munnlegri geymd, beri ein-
kenni hinna ýmsu tíma og þó
sterkust einkenni ritunar-
timans.2 Sumir þeirra leggja
áherslu á að sögurnar hafi
verið sagðar í heyranda hljóði
og ættu þær samkvæmt því
að geta veitt vitneskju um
almenn viðhorf og ríkjandi
hugmyndir manna á 13. öld.3
Sögurnar geta auðvitað ver-
ið nothæfar heimildir um
ýmislegt fleira sem tíðkaðist
á 13.öld en viðhorf og hug-
myndir. Hér má nefna sem
dæmi vitneskju um það hvar
leiðir lágu um landið á rit-
SEIÐUR. Kvikmyndin Útlaginn var gerð árið 1981 eftir G/sla sögu
Súrssonar. Sú gerð sögunnar sem stendur næst frumtexta
hermir að Þorgrlmur nef hafi gert sér seiöhjall og I annarri gerð
segir að hann hafi framiö seið „fjölkynngilega og með allri ergi
og skelmiskap". í kvikmyndinni fellur Þorgrimur i dá (trans) en
ekki er þvl lýst þannig I sögunni né þekkist slfkt dá seiðmanns i
íslendingasögunum en um Óðin er þess getið og alþekkt meðal
Finna og Sama. I kvikmyndinni sést kveðandi aðstoðarfólk Þor-
grims enn ekki er á það minnst í sögunni né neins álíka í frá-
sögn af dái Óðins en i Eiríks sögu er dæmi slíks og fleiri meðal
Sama og Finna. Á myndinni má þekkja i hlutverkum sínum I
kvikmyndinni frá vinstri Silju Aðalsteinsdóttir, Hilmar Hauksson
og lengst til vinstri Björn Óskar Einarsson sem Þorgrím nef.
En þótt þessir
menn... séu
kenndir við nýja
sagnfestu eru þeir
ólíkir gömlu sagn-
festumönnunum...
unartíma sagnanna. Ég beini
hins vegar einkum athyglinni
að því hvort og hvernig megi
nota sögurnar sem heimildir
um tímann fyrir 1200.
Óskar Halldórsson hvatti
til að beitt yrði aðferðum
munnmælafræða við sögurn-
ar og talaði þá kannski eink-
um til bókmenntafræðinga.4
Sagnfræðingar hafa dauf-
heyrst við þessu, finnst etv.
ekki líklegt að greina megi
þann sögulega kjarna frá 10.
og 11. öld sem vera kann í
munnmælaefninu.
Foote og Wilson bentu á
það árið 1970 að oft mætti
nota sögurnar sem heimildir
um forna þjóðhætti og siði.5
Þeir nefndu seið sem dæmi
um sið sem aflagður var á ís-
landi á 13. öld en tíðkaðist
lengi með ýmsum þjóðum og
er svo að sjá af samanburði að
lýsingar sumra sagnanna geti
verið raunsannar í megin-
dráttum.6 En fleiri geta lagt
sagnfræðingum lið af þessu
tagi.
Mannfræðingar biðja
hljóðs
Mannfræðingar fást við að
kanna svonefnd „frumstæð“
þjóðfélög, lýsa þeim og bera
þau saman. íslenska þjóð-
veldið telst hafa verið „frum-
stætt" Þjóðfélag, ma. af því
að þar skorti sameiginlegt
framkvæmdavald (konung)
en blóðhefnd tíðkaðist. Mönn-
um finnst sem Ijómi af hinu
forna alþingi en völd þess
voru lítil; Björn Þorsteinsson
líkti því við allsherjarþing
Sameinuðu þjóðanna en Paul
Durrenberger mannfræðing-
ur velur ekki alveg eins glæs-
ilega líkingu heldur fundi
ameríska mannfræðifélags-
ins. 7
88