Teningur - 01.06.1989, Page 31

leyndardómum hafsins og stór-
merkjum náttúrunnar sem gert hafa
þá skyggnari á innstu rök lífsins en
Hebreann Jónas. Hinir „heiönu" sjó-
menn eru honum fremri. Trú þeirra er
andstæöa uppgjafar (vantrúar) Jónas-
ar. Og þeir eru líka skynugir. Þeir vilja
„ vita (yadac). Og þeir komast aö hinu
sanna, hvers vegna óveörið skall á og
ógnaöi lífi þeirra, meö því að varpa
hlutkesti. Og þá kemur þaö upp úr
Jónasi, að hann veit líka (yadac). Þaö
er vegna hans sjálfs sem óveðrið
geisar. Trú skipstjórans kemur sömu-
leiðis fram og er í sterkri andstööu viö
vantrú Jónasar, sem varpað hefur frá
sér allri ábyrgö og steinsefur í lest-
inni.
Stormurinn æöir og skipið skoppar
eins og leikfang á hvítfyssandi stór-
sjóum, sem ýmist þeyta því hátt á loft
eða ganga yfir þaö í hrönnum, og
skipverjarnir verða að komast aö því
hvaö gera skal til bjargar. Jónasi er
Ijóst oröiö aö flótti hans hefur mistek-
ist, lífsörlög hans hafa náö honum á
flóttanum. En lausn hans er uppgjöfin.
*• Hann hefur glatað trúnni. Og dauða-
ósk hans fyllir hugann. - Hér hefur öll
glettni vikið fyrir harmleiknum í algerri
auön sálar hans: „Kastið mér fyrir
borð," segir hann. En skipverjar ansa
því ekki. Þeir hafa ekki glatað trúnni á
að björgun sé möguleg. Þeir taka til
sinna ráða og reyna að snúa skipinu
upp í veörið til þess að hafa stjórn á
því og róa því í áttina til lands. En allt
kemur fyrir ekki í hafrótinu, og þá eiga
þeir eftir aöeins eina leiö, sem Jónasi
hafði ekki hugkvæmst, þar sem hann
var búinn að glata trúnni: Þeir ákalla
Guðs nafn. Þegar hér er komið sög-
unni verður lesandanum Ijóst að ekki
er sagt frá hversdagslegum viöburö-
um, heldur er sem hafið sé persóna
sem ávörpuö sé og lætur aö vilja þess
sem til þess talar. Sjórinn er reiður,
hann æöir í bræði gegn skipinu, en
jafnskjótt og Jónasi hefur orðiö aö ósk
sinni og skipverjar hafa varpaö
honum fyrir borö, lætur hafiö af bræöi
sinni og kyrrist.
' ÞAKKARSÁLMUR jónasar
Eins og Yahweh sendi ofurveður, e.k.
gjörningaveður, sem stöðvaöi Jónas
á flóttanum, sendir Hann nú sæskrímsl
eins konar, stórhveli eöa stórfisk til
þess að forða Jónasi frá drukknun og
til þess einnig aö kenna honum nýja
tóna trúar og þakkargjörðar. - Við
sjáum aftur að við erum á mörkum
dæmisögunnar, ævintýrsins, þar sem
kynngi og ódæmi gegna veigamiklu
hlutverki í frásöguþræöinum til þess
aö birta dýpri merkingu en ella væri
kleift. Upp úr sjónum brýst sjóskepna
ein mikil (sjóskrímsl, Matteus 12.40,
þýtt þar stórhveli), í ætt viö hafdrek-
ann í Jobsbók (26.12), og gleypir
Jónas með húð og hári, og dvaldi
hann (væntanlega skraufþurr) í kviði
þesa nýja farkosts síns og hóf aö
syngja sálm. Ófarir Jónasar, synd
hans og ill örlög veröa honum bænar-
efni, og raunar tilefni þakkargjöröar,
því sálmurinn sem hann syngur í
maganum á skepnunni er þakkar-
sálmur.
Táknkerfi sálmsins, sem Jónas
tónar, byggist á andstæðunni niöur-
stigning-uppstigning. Niðurstigning
Jónasar til dauöraheima táknar neyð
hans, uppstigning til nærveru Guðs í
musterinu frelsun hans. Jónasi tekst
að lokum, eftir þrautir sínar allar, aö
sjá Guö, finna návist hans. Jónas
steig niðurtil Heljar, til dauöraríkisins.
Hann vistaðist í gröf sinni og var
dauður. En Guö lífgaöi hann við, kall-
aöi hann aftur upp til lands lifenda og
flutti hann fram fyrir sig í sínu heilaga
musteri.
Með þessum þakkarsálmi er frá-
sögninni lyft í einu svifkasti á hærra
svið. Raunir Jónasar, sem er fyrst lýst
á kímilegan hátt, eins og hæfir sannri
alvöru, eru með sálminum settar á
sviö í stærra hverfi. Meö því að rata í
þennan lífsháska í raunverulegasta
skilningi þess orðs sér lesandinn hvar
skilur milli feigs og ófeigs, milli Guös
vilja og ófreskrar uppreisnargirni
mannsins gegn guðlegum vilja til
góðs. í sálminum verður Ijóst um
hvað Jónasarbókin fjallar. Það er ekk-
ert minna en ferð sálarinnar frá glötun
til frelsunar og baráttan sem háð er á
þeirri vegferð. En eins og fram kemur
í niðurlagi bókarinnar er sú trú sem
bókin flytur mjög andstæð réttlætis-
hyggju manneðlisins og þar með
hugmyndum Jónasar sjálfs, sem
getur ekki kyngt þeirri þverstæðu
sem miskunn guðs er.
En eins og til þess að viðhalda
hinum fislétta blæ frásagnarinnar er
grunnt á gamanseminni: Skepnan er
látin æla Jónasi á land. Og enn er
hann ráðlaus, nærri ráövilltur. Les-
andinn mætti ætla að nú væri Jónas
nýr maður, nýsloppinn úr prísund, en
spennunni linnir ekki í frásögninni, og
margt á enn eftir aö koma á óvart.
JÓNAS FER TIL NÍNÍVE
Nú er öllu viö snúið um hagi og
hugsun Jónasar, og frásögnin endur-
speglar þessa turnun. Sem endranær
er frásögnin byggð á andstæðum. í
upphafi bókarinnar var andstæöan
milli boðs Guös og óhlýöni Jónasar.
Nú kemur það lesandanum skemmti-
lega á óvart að boð Guös hljómar, en
Jónas flýr ekki heldur fer af stað sam-
kvæmt oröi Drottins. Sömu sagnirnar
koma nú fyrir og í bókarbyrjun, en
með öfugri merkingu. Jónasi er boöið
að rísa á fætur, eins og lika kom fyrir
er skipstjórinn ávarpaði hann niðri í
lest, og honum er boðið að fara, eins
og í upphafinu, en nú flýr hann ekki
heldur fer til Níníve. Samt er eins og
lesandinn finni á sér aö eitthvað sé
bogið viö hve Jónas er fljótur á sér að
halda til Níníve. Og sá grunur á eftir
að fá sína kímilegu staöfestingu.
Þá er Níníve lýst. Útmálun hennar á
ekkert skylt við hina sögulegu Níníve,
höfuöborg hins máttuga Assýríuríkis,
heldur er henni lýst sem ævintýra-
borg, guölegri aö stærð, „svo að þrjár
dagleiðir voru gegnum hana“ og þar
situr kóngur á tróni sínum íklæddur
pelli og purpura. Jónas hlýðir boði
Drottins, gengur heila dagleiö inn í
borgina, og flytur þar sína prédikun.
Hún er með styttra móti, aðeins sjö
orð: „Eftir 40 daga er Níníve í rúst!"
Hér er kominn hebreskur Savonarola
sem sveiflar logandi sverði dómsins
yfir syndum spillta þjóð, eins og engill
með sveipanda sverði loki dyrum Para-
dísar.
En strax að prédikun lokinni fer allt
29