Íslenzk tunga - 01.01.1965, Page 18

16
GÖSTA HOLM
Melkorkustaðir.’ En nafniö *Melkorkubústaðir hefur sennilega
aldrei verið til. Svona hafa verið til mjög algeng samnöfn, sem end-
uðu á *-staðÍR, og einnig örnefni. Akurinn var plægður fyrir ‘reduk-
tion’, ‘ideell’ eða raunverulega. *StaðÍR varð mjög snemma eins
konar örnefnaviðskeyti, ekki alveg eins og t. d. -ing, -ung og -iö(n)
hafa verið, en nokkurn veginn sambærilegt.
Kunnugt er, að á Norðurlöndum er að finna fjölda örnefna með
endingunum -ing, -ung, sem ekki eru þekkt sem samnöfn, t. d. *sand-
ung ‘sendið svæði’, *skarping ‘harðvöllur’; *graning ‘grenigirt vík’
kemur ekki fyrir sem samnafn í norrænum mállýzkum, mér vitan-
lega. En í örnefnum hefur verið sýnt fram á fjölda þvílíkra mynd-
ana. Sama er að segja um orð og heiti með hinum germönsku end-
ingum -ið, -iðn. Þær virðast hafa verið nothæfar sem örnefnavið-
skeyti, t. d. *Skarpiön — Skdrpa; *skarpa ‘hart svæði’ er aftur á
móti ekki til.
Liðurinn *staðÍR, sem var á góðri Ieið með að verða að hreinu
viðskeyti, hefur greinilega verið algengur til að tákna bæi, einkum
frábýli (þ. e. ‘sekundára bebyggelser’). Svo held ég hafi verið í
Noregi og á íslandi.
Samkvæmt þessari kenningu er frumorðið *-staðÍR ekki sambæri-
legt við síðari liði eins og -by, -heim, -sater, -torp o. fl. Heldur ættu
liliðstæður þeirra meðal ó/að-nafna að vera samsett samnöfn eins
og hússtaðr, heystaðr, búslaðr, bólstaðr, vaðstaðr, keldustaðr.
Að minni hyggju skýrir þessi kenning vandkvæðalaust hin marg-
víslegu vandamál, sem fræðimenn hafa hingað til velt fyrir sér án
árangurs, svo sem 1) merkingu orðsins *staðÍR, 2) hina einkenni-
legu vöntun einfaldra, ósamsettra s/að-nafna (orð af gerðinni *Stað-
ir), 3) það, að síað-nöfnin koma bæði fyrir sem tákn eigna og í
sambandi við bústaði, 4) mismunandi landfræðilegar aðstæður o. s.
frv., þar sem nöfnin koma fyrir í germönskum löndum, og 5) það,
hve sjaldgæft er, að lýsingarorð sé fyrri hluti jíað-nafna.
í einu atriði a. m. k. krefst kenningin vandlegrar athugunar. Það
er í sambandi við ensku nöfnin og nöfnin á meginlandinu. Þau eru