Íslenzk tunga - 01.01.1965, Side 101

ÚR FÓRUM ORÐABÓKARINNAR V
99
veöurlag, þ. e. a. s. ‘bleytu- eða hráslagaveður’. Þá kannast menn
einnig við epja í merkingunni ‘bobbi, vandræði, ógöngur’ og helzt
vestanlands og norðan; ég er í epju með þetta, þ. e. ‘í vandræðum’;
að lenda eða verða í epjum með e-ð ‘komast í bobba eða ógöngur’.
Þá er og no. epja haft um blautan og aflagaðan skó; skórnir eru
mestu epjur, þ. e. ‘teygðir og fláir’. Einna algengust er þó merkingin
‘glypjuleg flík eða efni, losaralegt prjón eða lausofin voð, misteygja
í skinni’, og eru dæmi um hana víðsvegar að af landinu; þetla er
bannsett epja, um losaralegan vefnað; peysan er mesta epja, þ. e.
‘glypjuleg og víð’. So. epjast eða epjast út sýnist einnig kunn í öll-
um landsfjórðungum og merkir oftast ‘aflagast, misteygjast’ (um
skó, skæði eða skinn, en líka um losaralegar flíkur eða lint og
glypjulegt efni). Þá kemur það og fyrir, að hún merki ‘flækjast,
þvælast um’ (urn fólk), á líkan hátt og vepjast, sem til er í báðum
þessum merkingum. Lo. epjulegur virðist og algengt. Því bregður
fyrir í merkingunni ‘bleytu- eða forarkenndur, kulda- eða hráslaga-
legur’, en venjulegast táknar það ‘glypjulegur (um flíkur eða efni),
misteygður eða aflagaður (um skó eða skæði), ónýtur og þunnur
(um skinn), grisjóttur (um prjónles)’ o. s. frv.
Svo sem hér hefur verið rakið finnast enn í mæltu máli allar merk-
ingar no. epja, sem til færðar eru í orðabók Blöndals, en auk þess
merkingin ‘glypja einhverskonar’, og er hún raunar langalgengust.
En hversu er þá háttað tengslum þessara merkingartilbrigða, og
hvert þeirra er elzt eða upphaflegast ? Naumast leikur efi á, að elzta
merking orðsins er ‘for, bleyta’, og kemur hún raunar fram í fyrstu
heimildum okkar um það og í örnefninu Epjuteigur, en svo nefnist
raklend engjaspilda í landi Sandlækjar í Gnúpverj ahreppi í Arnes-
sýslu, og á sú nafngift sér efalítið fornar rætur. í orðabók Björns
Halldórssonar segir, að epja merki ‘rotið hræ’ og ‘vandræði, ógöng-
ur’, og hefur orðabók Blöndals vísast báðar þessar merkingar það-
an, þótt þess sé einungis getið um aðra þeirra. Merkingarskilgrein-
ingin ‘rotið hræ’ í orðabók Björns er varla nákvæm, en sýnilega
hefur Björn hana úr orðasafni einu handrituðu frá 18. öld, sem
liann hafði undir höndum, en þar er no. epja tilfært og þessi setn-