Akranes - 01.10.1942, Blaðsíða 6

6
Sjðmenn þarfoast staö-
gððrar menntnnar
Ungmennafélag Akraness var stoin-
að 23. janúar 1910. Undir stoinun þess
var sterkasta stoðin SjáljstœÖismáLio og
í sambandi við það f'ánamátið. Aðrar
máttarstoðir voru: Ræktunarhugsjónin,
og þá íyrst og fremst að klæða iandiö
sKogi miiii ijaiis og ijöru, svo sem sagn-
ir segja, og margt.bendir til, að það naíi
verið á landnámstíð. Móöurmáishreins-
un, þannig að gera útlægar allar slett-
ur ur eriendum málum og að venja
hvern og einn á fagra og villulausa
íramsetnmgu máls, bæði i mæltu máli
og rituðu. Bindindi, á þann hátt að íá
æskuna til þess að afneita áfengisnautn
og stuðla aö því að gera áfengi útlægt
úr landinu. Unnfremur að stuðia að to-
baksbindindi. lþróttir, með því að halda
iþróttanámskeið og iðka iþróttir eitir
því sem föng væru á og á sem ijölþætt-
astan hátt, þar á meðal, og ekki sízt í
íslenzkri glimu, með það iyrir augum
að viðhalda henni og eíla hana sem sér-
stæða þjóðaríþrótt. Bókleg menntun.
Það mun hafa verið veturinn 1911, sem
því var fyrst hreyft í félaginu að stofna
til kvöldskóla, þar sem kenndar væru
fjórar námsgreinar: íslenzka, reikning-
ur, danska, enska. Þátttaka var nokkur,
en ekki mikil, en árangur var sæmi-
legur. Það kom fljótt í ljós, að þessi
starfsemi var erfiðleikum bundin án
styrks einhversstaðar frá. Um styrk frá
hreppnum var ekki að ræða annan en
þann, að leigu eftir skólahúsið þurfti
ekki að borga. Hinsvegar varð að leggja
til olíu og kol til upphitunar. Alþingi
hafði veitt fræðslumálastjórninni nokk-
ur fjárráð til styrktar unglingaskólum.
Sá styrkur var bundinn við lágmark 12
nemenda og að jafnmikið framlag kæmi
annarsstaðar frá. Nú þótti sjálfsagt að
stofna unglingaskóla og reka hann sem
styrkhæfan skóla. Að óreyndu þótti
sennilegt, að tólf nemendur fengjust til
að sækja skólann í jafnstóru þorpi og
Akranes var þá. Þó var það vitað, að
náttúrufræði, eðlisfræði og landafræði
voru ekki uppáhaldsnámsgreinar hjá
unglingunum. Kennari var ráðinn og
skólinn auglýstur. Of fáir sóttu um
skólavist. Ég átti nokkurn þátt í því að
ganga milli unglinga, halda yfir þeim
hvatningarræður og biðja þá að koma í
skólann. Skólagjaldið var 25 krónur og
dregið var úr námsbókakostnaði á þann
hátt, að ég keypti kennslubækur í þeim
greinum, sem óvinsælastar voru og lán-
aði þær endurgjaldslaust til nemend-
anna. Þannig gekk þessi barátta. Alltaf
tókst að halda tölunni 12, þó man ég
að í eitt skipti var mikið fyrir því haft
að fá töluna fulla á einu prófinu, enda
upplitið ekki djarfmannlegt, þegar
skólaskýrslan var undirrituð. Skólinn
lagðist niður í nokkur ár, og stafaði það
af tveim ástæðum, þeim, hve erfiðlega
gekk að fá nemendur, og því að afleið-
mgar stríðsáranna 1914—18 gerðu skóla-
hald á þeim árum lítt framkvæman-
legt.
A þessum árum var ég sjómaður og
haiði töiuverðan áhuga iyrir menning-
armálum sjómannastéttarmnar. Eg var
sjálfur heimskur og algjörlega oupp-
lýstur, haíði notið kennslu í kverlær-
domi, skrift og reikningi í 3 /2 mánuð
iyrir iermingu, það var og er öll mín
menntunarbraut. Eg fann sárt til þess,
hvað ég var illa á vegi staddur í þess-
um emum, og ég fann til með öilum
þeim mörgu, sem ég hafði verið með á
sjónum viðsvegar og flestir voru álíka
staddir sem ég í þessum efnum.
Eg skrifaði einu sinni grein í sjómanna-
biaðið Ægi, og sendi hana einungis af
því að ég treysti ritstjóranum Svein-
birni Egiissyni til þess að lagfæra rit-
villurnar, sem vitanlega voru í hverri
setningu. Eg þekki marga menn, sem
ióru á sjómannaskólann. Því miður heíi
ég ekki orðið þess var, að sjómanna-
skólinn veitti aimenna menntun, hann
er vitanlega fullkominn til þess að
kenna sjómannafræði, en því aðeins
nýtur sjófræðinámið sín sér til fulls, að
nemandinn hafi staðgóða undirstöðu-
menntun í almennum námsgreinum og
tungumálum.
Eg varð vélamaður, án þess að hafa
svo mikla þekkingu í eðlis-mg vélfræði,
að ég vissi að aflgjafi vélarinnar væri
rétt blöndun á lofti og olíu við ná-
kvæman þrýsting og snertingu af elds-
íkveikju. Ég vissi að til þess að vélin
gæti gengið varð glóðarhausinn að vera
heitur og olían að geta gengið óhindruð
sína leið, þetta var öll mín þekking. Ég
tók skipstjórapróf fyrir skipstjóra á 30
smálesta skipi, sem síðar var hækkað
upp í 75 smál. Tilsögn hafði ég í 11 klst.
hjá Birni SveinsSyni á Bakka. Sigldi til
Reykjavíkur, og fór til Þorsteins heit-
ins í Garðhúsum, lét hann rannsaka
hvort ég mundi standast prófið. Hann
spurði mig um þriggja strika miðun, er
ég kunni ekki. Hann sagði mér, hvað
þriggja strika miðun væri. Síðan fór
ég til prófs og kom meðal annars upp í
þriggja strika miðun, stóðst prófið ein-
ungis af því að ég hafði verið svo hepp-
inn að Þorsteini datt í hug að spyrja
mig um miðunina. Ég fékk sæmilegt
próf, sem var vitanlega því að þakka,
að Björn hafði sagt mér ágætlega til
þessa 11 tíma, og kröfurnar vægar við
prófið. Bílstjóri varð ég án þess að
kennarinn kenndi mér nokkuð í gangi
vélarinnar og prófdómarinn lét sér
nægja, að ég hafði verið vélamaður á
fiskiskipum.
Hvað hefur mikið verðmæti farið í
súginn hjá íslenzkri útgerð og öðrum
fyrirtækjum' vegna vanþekkingar þeirra
manna, sem án þekkingar hafa tekið að
sér hin og önnur störf? Hvert óhappið
hefur rekið annað, afli hefur ekki náðst,
viðgerðir kostað peninga, vélar og verk-
færi eyðilagst fyrr en eðlilegt míetti
AKRANES
teljast, skip strandað eða jafnvel íarizt
fyrir vanþekkingu í siglingafræði og
skipsreiðar, segl og annar útbúnaður
eyðilagst fyrr en ástæða væri til o. s.
frv.
Ég rek ekki þessa raunasögu lengur.
En staðhæfi, að sjómannastéttin, sá
hluti hennar, sem ég starfaði með, var
langt frá því að vera nægilega menntað-
ir menn, til þess að hagnýta sér vélar
og önnur tæki, sem þá voru að flytjast
til landsins. Hitt er rétt, að manndóm-
ur íslendinga er fyllilega sambærileg-
ur við aðrar þjóðir, að öörum kosti
mundu þeir ekki hafa komizt áfram,
eins og raun ber vitni um, þrátt fyrir
þekkingar- og menntunarskortinn.
Héraðsskólarnir eru nú búnir að
starfa í sveitunum í nokkur ár, þeir
hafa valdið straumhvörfum í menntun
ungmenna í sveitum, því örfáar undan-
tekningar eru frá því að hver ungling-
ur fari ekki tvo vetur í skóla. Og þó að
hver og einn komi ekki þaðan með mik-
inn og staðgóðan lærdóm, þá hafa nem-
endur öðlast þrá til að vita og skilja
það, sem síðar ber fyrir auga og eyru,
enda er það stærsti sigur hvers eins, ef
hann finnur til þess sjálfur, að hann
viti lítið og kunni lítið, sé nokkur mann-
dómur til í þeim manni, fer hann að
afla sér þeirrar þekkingar, sem hann
vantar í hvert sinn. Sá, sem það gerir,
er á menntunarbraut.
Það er ákveðið að stofna gagnfræða-
skóla á Akranesi. Vonandi tekst það
þannig að skólinn verði góð og vinsæl
menntastoínun, og að hann verði hlið-
stæð stofnun fyrir Akranes eins og hér-
aðsskólarnir fyrir sveitr.nar, þannig, að
a. m. k. tveir þriðju allra unglinga á
Akranesi sæki hann. Æska Akraness
hefur yfirleitt lífsskoðanir sjómanna,
drengirnir beinlínis og stúlkurnar ó-
beinlínis. Sjómennirnir þurfa að verða
fyrir sterkum áhrifum til menntunar.
Þeir þurfa að fá löngun og tækifæri til
þess að læra alla sjóvinnu, gera við
veiðarfæri, kunna alla hnúta, setja
saman tóg og vír, gera við segl og reiða,
skilja gang vélar og kunna að setja vél
í gang og stöðva hana, og þekkja eðli
kraftsins að sem mestu leyti, skilja
gang og verkun rafmagnsins, kunna sjó-
ferðareglur, þekkja á áttavita og yfir-
leitt að þekkja lífsstarf sitt jafnóðum og
og starfstíminn hefst. Þannig á gagn-
fræðaskóli Akraness að skila þeim nem-
endum sínum, sem á vinnudeildina
ganga. Auk þess sem þeir koma af skól-
anum gagnfræðingar að menntun.
Þetta á gagnfræðaskólinn að verða
fyrir sjómennina. Þannig sendum við
einungis gagnfræðinga á stýrimanna- og
vélstjóraskólann. í skipstjóra- og vél-
stjórastöéur komast einungis vel mennt-
aðir menn, og á svo að vera um hverja
stöðu og starf.
Konan, móðirin, er þá einnig annað
og meira fyrir sitt heimili, auk þess, sem
hún fær vonandi einnig tækifæri til
náms á sérstökum húsmóðurskóla.