Akranes - 01.10.1942, Blaðsíða 7

AKRANES
7
ÓL. B. BJÖRNSSCN: Þœttir úr sögu Akraness. II., 4.
Sjávarútvegurinn
I. KAFLI. Hleðan útgerðin var rekin að aldao&mlum hsettl
Frh.
í síðasta blaði voru taldir þeir for-
menn, er fóru í viðlegu suður í Garð á
vertíðum eftir aldamótin. Auk þeirra,
sem þar eru nefndir fór þangað Guð-
jón Tómásson frá Vinaminni á sex-
mannafari, er hann var formaður á.
Frá 1890 og þar til opnu skipin leggj-
ast niður, má m. a. nefna þessa formenn
á því tímabili: Ólafur Gunnlaugsson
Bræðraparti, Benedikt Elíasson Hákoti,
Sigurður og Bjarni Jóhannessynir
Sýruparti, Björn Hannesson Litlateig,
Haligrímur Tómásson Grímsstöðum,
Finnbogi Lárusson Kringlu, Jón Hail-
dórsson Lambhúsum, Guðbjarni Bjarna-
son, Halldór Guðbjarnason, Jón Guðna-
son Breið, Bjarni Jónsson Sýruparti,
Sveinbjörn Þorvarðarson, Sveinbjörn í
Lambhúsum, • Einar Asgeirsson, Jón
Benediktsson Aðalbóli, Guðmundur
Guðmundsson Sigurðsstöðum, Sveinn
Ásbjörnsson Bakka, Narfi á Mel, Sig-
urður Halldórsson Akbraut, Guðmund-
ur Gunnarsson Steinsstöðum, Sigurður
Sigurðsson Sigurðsstöðum og Ásbjörn
bróðir hans, Kristján Guðmundsson
Höíðanum og Árni bróðir hans, Sigurð-
ur í Akrakoti, Jörundur í Birnhöfða,
Sigvaldi í Háuhjáleigu, Lárus, Guð-
mundur og Oddgeir Ottesen, Sigurður
Sigurðsson Elínarhöfða, Gunnar Gunn-
arsson Bakkabæ, Björn Jóhannsson
Innstavogi, Þórður Þórðarson Vegamót-
um, Guðjón Þórðarson Ökrum, Sveinn
Guðmundsson Mörk, Árni Magnússon
Sjóbúð, Guðmundur Helgason frá
Kringlu, Gísli Einarsson Hliði, Níels
Magnússon Lambhúsum, Einar Gísla-
son Akurprýði, Jón Pálsson Hákoti, Há-
kon Halldórsson Hofteig, Bjarni Guð-
bjarnason, Oddur Kristjánsson Akri, Er-
lendur Tómásson Geirmundarbæ, Guð-
jón Tómásson Vinaminni, Tómás Tóm-
ásson Bjargi, Pétur Sigurðsson Króki,
Magnús Jörgenson Söndum, Einar Ingj-
aldsson Bakka, Guðmundur Guðmunds-
Nú er það of oft svo um æskuna:
Bókalestur lítill, og þá fyrst og fremst
ómerkilegar bækur, lokuð eyru fyrir
ræðum og fyrirlestrum. Sama má segja
um söng, augun vart opnuð fyrir list,
af hverju tagi sem er. Allt þetta er
bein afleiðing af menntunarskorti. Vin-
sæll og fullkominn gagnfræðaskóli
mundi fljótt umskapa hugarfarið að
þessu leyti. Hann mun koma þeirri hug-
sjón Ungmennafélags Akraness fram,
sem það leitaðist við að ná með stofnun
kvöldskólans, íþróttanámskeiða, vinnu-
námskeiða og fyrirlestrahalds, að skapa
heilbrigða sál í hraustum líkama.
Svbj. Oddsson.
son Deild, Teitur Guðmundsson Lamb-
húsum, Asbjörn og Sigurður Jónssynir
Melshúsum, Jóhann Björnsson Georgs-
húsi, Guðmundur Ólafsson Mýrarhús-
um, Guðmundúr Einarsson Traðar-
bakka, Magnús Helgason Marbakka,Ás-
mundur Jónsson Bjargi, Ingimagn í
Lykkju, Halldór Oddsson Götuhúsum,
Guðjon Þórðarson Kirkjubæ, Teitur
Brynjólfsson, Benedikt Teitsson Sanda-
bæ, Bergþór Árnason Bergþórshvoli,
Vigíús Josefsson, Jón Gunnlaugsson
Bræðraparti, Jón Árnason Heimaskaga.
Þessi skip, sem knúin voru áfram með
árum og seglum, höfðu nú verið notuð
hér til íiskveiða og flutninga um 700 ár.
Sennilega hafa þau nú verið tekin „úr
umíerð" íyrir fullt og allt. Vonandi eig-
um við ekki eftir að lifa þær „hörm-
ungatíðir“, að taka þau upp aftur. Sitt
hentar hverjum tíma. En ekki er efa-
mál, að þau reyndu „þolrifin“ í mönn-
um, „kenndu þeim sjó“, svo sem bezt
mátti verða, og þá ekki síður „að sjá
út veður“. Þar var og seiglan, sem „oft
og dýpst var tekið í árinni“.
Þar fengu og „amlóðar“ orð í eyra,
að „árinni kennir aumur ræðari“ og því
um líkt. Og enginn „töggur“ var í þeim
„strák“, sem í „þessum skóla“ gat ekki
„orðið að manni“.
En í sambandi við alla þá vosbúð og
erfiði, sem þessari atvinnu fylgdi, er
mér eitt óskiljanlegast af öllu. Að allt
fram undir síðustu aldamót, án nokk-
urra undantekninga, hafði enginn með
sér mat á sjóinn. Ekkert nema vatn eða
blöndu á kút. Hitt kom engum til hug-
ar. Þegar menn svo byrjuðu að brjóta
þennan vana, voru á því hafðir margir
fordómar, og ekki talið hættulaust að
að brjóta í bág við þá venju, sem hald-
ist hafði í þessu efni framan úr forn-
eskju. En mæður, sem áttu unga syni
við sjó, munu hafa átt nokkurn þátt í
þessari breytingu, því ekki fannst þeim
það auka þeim ásmegin, að vera lengi
matarlausir við kaldsama og erfiða
vinnu.
Þessi gömlu skip, sem allir þekkja nú
ef til vill ekki lagið á, hafa „fleytt“ Ak-
urnesingum „yfir hafið“ frá fornöld til
vorra daga. Væri það ekki rétt og skyn-
samlegt, að eignast lítið sexmannafar
(byrðing) með öllum búnaði? Með því
væri tvennt unnið. Það gæfi rétta hug-
mynd um þau „fley“, sem voru bjarg-
vættir feðra vorra úm margar aldir, og
hinsvegar mundu þau minna „arftaka“
vora á forfeður þeirra, sem sóttu sjó-
inn með sæmd á slíkum „skeljum“ sem
þessi skip voru, við svs gerólíka aðbúð
og allar aðstæður, móts við það, sem
landsmenn eiga nú við að búa.
Seinasti áttæringurinn, sem hér var
til, var frá Heimaskaga og hét
Hafrenningur. Á honum var Ólafur
Bjarnason frá Litlateig og félagar hans
í hinu mikla mannskaðaveðri 7. jan.
1884. Var það eina skipið af þremur,
sem þá komst af frá Akranesi, og lenti
upp í Melasveit. Ég hefi ekki nýlega
oiðið eins sár af litlu tilefni, eins og þá
er ég frétti nú nýlega, að ekki væru
nema þrjú ár síðan þessi merkilega
happafleyta var rifinn í eldinn. Eftir
1896 gekk þetta skip undir nafninu
„biskupinn", en svo stendur á því: Þeg-
ar Akraneskirkja var byggð og vígja
skyldi hana í ágúst 1896, var þetta skip
málað og tilhaft sem bezt mátti verða,
því að á því átti að sækja biskupinn til
Reykjavíkur, en hann átti að fram-
kvæma vígsluna. En þann dag var
feikna landsynningur, svo að ekki einu
sinni „Hafrenningnum“ var ýtt frá
landi, sem þó var búinn að fá „eldskírn-
ina“, sbr. það, sem að framan segir.
Séra Jón Sveinsson framkvæmdi svo
kirkjuvígsluna sjálfur þennan tiltekna
dag í fjærveru biskups. En þrátt fyrir,
þó biskup stigi aldrei fæti sínum út í
„Hafrenninginn“, fékk hann „biskups-
nafnbót“ eigi að síður, og hélzt það við
æ síðan. Skip þetta var þannig í marg-
faldri merkingu „sögulegt“ skip, og því
mikill skaði að geta ekki bjargað því
frá niðurrifi og eldsvoða.
Það þykir hlýða, áður en þessum
kafla lýkur, að skýra frá því, hvernig
þessar hetjur hafsins hófu för sína úr
höfn, allt fram yfir síðustu aldamót. Það
var venjulegt, að greypa einhverjar
setningar eða vísur á svokallaðar fiski-
fjalir, sem voru festar í skipum og
fylgdu þeim. Þannig var allt fram að
þessu, ein slík fjöl úr skipi Magnúsar
heitins á Söndum (föður Magnúsar er
þar býr nú). Á hana var þetta letrað:
„Raffel ertu af rekkum réttkallaður,
herrann Jesús hjálparhraður,
hann sé æ þinn stýrimaður".
Það var siðvenja, sem vart mun hafa
verið vikið frá, að biðja fyrir sér, þegar
lagt var frá landi. Sjálfsagt hefur þetta
hjá sumum verið „siðvenja". En þessi
siður hélzt svo lengi, að ég varð þessar-
ar venju oft og mörgum sinnum var, og
ég fullyrði, að hér var þetta fjölda
manns meira én orðin tóm og „vani“.
Það var þeim nauðsyn og heilagt al-
vörumál. Heyrt hefi ég að þessi siður
hafi smátt og smátt lagst niður þegar
menn komu á „stærri skipin“, þó hefur
sjálfsagt margur beðið fyrir sér alveg
eins þó hann væri kominn á mótorbát,
og það er vitað, að þess voru dæmi lengi
m. a. á sumum stærstu bátunum, að a.
m. k. alla „föstuna" var lesinn húslest-
ur og passíusálmar, hve mikið eða lítið
sem fiskaðist. Þ. e. var aldrei svo mikið
að gera, að slík athöfn væri ekki fram-