Fréttabréf Ættfræðifélagsins - 01.04.1995, Blaðsíða 5

Forvitni og fróðleikur
En hvað sækjum við í ættfræðina meira en forvitni
um eigin uppruna?
Varla eru það ættartölur eins og þær birtast í
fornsögunum, endalaus upptalning mann fram af
manni. Eða hvað? Leynist þareftil vill einhverannar
fróðleikur, fróðleikur um persónur, atburði, lífskjör
og lífsbaráttu horfinna kynslóða. Þeirra kynslóða
sem við erum sprottin af, þeiira sem byggðu landið,
mótuðu líf þess og menningu?
Ef grannt er skoðað sjáunr við að úr ættartölunum
sprettur fram ótrúlega fullmótað mynstur sem sýnir
okkur samstætt þjóðfélag með mörgum ættarheildum.
Ættartölurnar eru grundvallaratriði í sögum á borð
við Laxdælasögu, Gíslasögu Súrssonar og Brennu-
Njálssögu. Við sjáum líka að menn héldu á lofti því
sem gott var í ættinni og gerðu sér far um að halda
tengslum við þá sem einhvers máttu sín. Illmenni og
aukvisar eru sjaldan í ætt færðir eða frá þeim ætt rakin
eins og sést á V íga-Hrappi sem enga afkomendur á og
Þóroddi goða í Laxdælasögu sem er ófrjór.
Sama gilti um gæfulaus stórmenni á borð við
Gretti Asmundarson sem aðeins átti einn son sem dó
í bemsku og Gísla Súrsson og Auði sem ekki áttu nein
eigin börn.
Skyldleikagiftingar
Ættartölurnar setja söguna niður í þjóðfélagið
sjálft- beint í mannlífið. Ættartölur fomsagnanna
skýra tengsl
söguhetjanna,
hvað það er sem
tengir og hvernig
ættrækni og
frændsemi getur
borið lægri hlut
fyrir mannlegum tilfmningum, ást og íjandskap.
En sjáum við ekki einmitt sama mynstrið í okkar
eigið þjóðfélagi? Við tölum um ættirnar sem heildir,
hyglum að okkar nánustu, ráðum frændur og
skyldmenni í stöðurog hverotarsínum ættartota. Við
spáum í hverjum barnið sé líkt og þusum yfir
skaðgerðargöllumþess,semauðvitað eruallirkomnir
úr hinni ættinni!
Við erum að vísu að mestu hætt
skyldleikagiftingum, til þess að varðveita auð og
völd, og fáir segja nú eins og ættstóra konan sem bjó
með manni í fimmtíu ár og svaraði aðspurð eftir lát
hans af hverju hún hefði aldrei gifst honum: Eg gat
ekki gert foreldrum mínum það, því við vorum
allsendis óskyld!
Það að skyldleikagiftingar urðu mjög algengar
eftir að þær voru leyfðar á 18. öld byggðist fyrst og
fremst á einangruninni, eins og best sést á því að um
aldamótin þegar um tuttugu af hverjum þúsund
giftingum voru systkinabarnagiftingar, þá var það
Austur-Skaftafellssýslan með sín stóru fallvötn og
miklu einangrun sem átti metið.
Erfðafræði
Hér komum við inn á annan og ekki síður
mikilvægan þátt í ættfræðinni en það eru tengsl
hennar við erfðafræðirannsóknir, en eins og við öll
vitum erfast fjölda margir veikleikar og sjúkdómar -
eða líkurnar á að fá vissa sjúkdóma. Island er kjörið
svið til slíkra rannsókna einmitt vegna smæðar
þjóðarinnar og þekkingar á ætt okkar og uppruna.
í kirkjubókum, sóknannannatölum og manntölum
er að finna ómældan fróðleik og staðreyndir um
fæðingar- og dánardaga, barnaljölda, dánarorsök,
þjóðfélagsstöðu og aldur. Þótt áreiðanleikinn á
prestsþjónustubókunum fari eftir ástandi og
nákvæmni prestanna hverju sinni er hér um
geysimikinn fróðleik að ræða, sem hægt er að nýta
sér við hinar ýmsu erfðafræðilegu rannsóknir.
Til marks um þessi tengsl ættfræði og erfðafræði
má nefna að Ættfræðifélagið, sem á 50 ára afmæli
um þessar mundir, er einmitt að vinna að útgáfu
Manntalsins 1910 í samvinnu við Erfðafræðinefnd
og kom fyrsta bindi þess út nú um áramótin.
Egill og himnaríki
Já, ástæður ættfræðiáhugans geta verið margar.
Hjá sumum eru það trúarlegar hvatir, eins og hjá
mormónunum, sem álíta að
hægt sé að koma heiðnum
eða trúvilltum forfeðrum til
himnaríkis með vissum
kirkjathöfnum. Þeir leita
því uppi alla slíka og eiga
nú í Utha mesta
ættfræðisafn sem um getur.
Sagan segir að ekki ófrægari maður en Egill
Skallagrímsson sé meira að segja kominn inn í
himnaríki fyrir þeiira atbeina. Og vel er það.
En það er fleira en von um himnaríkisferðir sem
ættfræðin leggur til í lífí okkar. Með þekkingu á ætt
og uppruna okkar sjálfra og samferðamannanna
verðum við glöggskyggnari á lífið sjálft. Við
fylgjumst hvert með öðru gegnum skyldleikann en
einmitt þekkingin á ættum og einkennum gerir okkur
hæfari til að skilja betur þá sem við umgöngumst.
Það gerir okkur þegar best lætur víðsýnni,
þolinmóðari og umburðarlyndari og ef til vill betur
í stakk búin til mannlegra samskipta.
Ábyrgð
Að leggja stund á ættfræði er oftast eldri manna
gaman og víst er um það að áhuginn á upprunanum
"Það er fleira en von um himnaríkisferðir,
sem ættfræðin leggur til í lífi okkar"
5