Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1949, Blaðsíða 25

23
TVEIR MIKLIR ÍSLENSKIR HÖFUNDAR SEXTUGIR
lendingasögurnar: þær gerðust,
menn sögðu þær, og seinast skrifaði
einhver ómerkilegur maður þær
upp. Nákvæmlega sömu krítík fékk
Boswell hjá Englendingum, þegar
hann hafði skrifað ævisögu Dr.
Johnsons — sem Engilsaxar nú eru
vanir að kalla bestu ævisögu í
heimi —: „Hvaða fífl, sem vera skal
getur slampast á það að skrifa góða
bók, ef hann aðeins segir trúlega frá
því sem hann heyrir og sér“. Ekki
er nú annar vandinn! Boswell skrif-
aði sína sögu eftir dagbókum, sem
hann hélt með það fyrir augum að
skrifa ævi Johnsons. Þórbergur hef-
ir líka haldið dagbækur, en varla
á fyrri árum sínum með það í huga,
að endurreisa vini sína lifandi og
dauða úr blaðsíðum þeirra; það var
ekki fyr en miklu síðar að ritstarfa-
áráttan náði slíku steinbítstaki á
honum.
En til þess að lýsa vinnubrögðum
hans við mannlýsingar þessar er
rétt að láta hann sjálfan segja frá:
„Það kostaði mig mjög mikla fyr-
irhöfn, erfiði, þolinmæði og óeigin-
girni með tilliti til peningainntekta
að gera sögufígúrur mínar þannig
úr garði, að þær fengju húð og hár
veruleikans, yrðu það, sem þær eru
eða voru. Það er ólíkt erfiðara að
stilla upp á senu lifandi samtíðar-
manni eða nýlega dánum heldur en
að setja þar til skoðunar uppdikt-
aða persónu, gervifígúru. Samtíðar-
naanninn eða hinn nýlega dána hafa
margir lesendurnir þekkt út og inn.
Undir stöðugri smásjá þessara mein-
fýsnu samþekkjenda sinna á sögu-
Persónunni er hinn hjálparlausi höf-
undur. Ef hann gerir sig beran að
þeirri yfirsjón, að láta sögupersón-
una hugsa hugsun, mæla orð, gera
handtak, sem þeir geta sagt um:
þannig hugsaði hann ekki, svona
talaði hann aldrei, þetta hefði hann
aidrei getað gert, þá er úti um höf-
undinn sem söguritara, sannleiks-
vitni og listamann.
Þegar ég tók mér fyrir hendur að
konstrúera Tryggva Svörfuð, t. d.,
þá byrjaði ég á því að rifja hann
nákvæmlega upp fyrir mér og leita
mér fræðslu um hann alsstaðar þar,
sem ég náði til. Þar næst fór ég að
reyna að gera mig eins og hann í
framan, gerði mig nærsýnan, hermdi
eftir rödd hans, fékk „köst“ eins og
hann, stökk upp á stól og hélt ræð-
ur (tunna var engin til), kastaði mér
á hrygginn niður í gólfið, spriklaði
höndum og fótum, æpti, öskraði,
gargaði o. s. frv., svermaði fyrir ást-
meyjum hans, en gerði aldrei hitt,
því að slíkt tilheyrði ekki þessu á-
standsstigi sögupersónunnar. Alt
þetta gerði ég ekki aðeins einu sinni
heldur hvað eftir annað dögum sam-
an meðan ég var að skrifa þáttinn
af Tryggva og hreinskrifa aftur og
aftur. Nokkru síðar vildi svo til, að
Tryggvi tók sér frí hingað til lands.
Þá bauð ég honum heim, las fyrir
honum allan þáttinn, bar sérstak-
lega undir hann ýms atriði í frá-
sögn minni og yfirheyrði hann í
kross og kring um hitt og þetta, sem
ég þurfti að vita. Að þessu loknu
hreinskrifaði ég þáttinn ennþá tvisv-
ar eða þrisvar sinnum“. (Bréf frá
Þórbergi, 15. okt. 1946).
Þetta ætti að vera nóg til þess að
gefa grun um það, hve sannsögu-
lega og nákvæmlega hann vinnur
mannlýsingar sínar.
Sannsögulegar og nákvæmar