Bændablaðið - 18.10.2012, Blaðsíða 40

40 Bændablaðið | Fimmtudagur 18. október 2012
Markaðsbásinn
Dagana 1.–3. október var haldinn
aðalfundur COPA-COGECA í
Búdapest í Ungverjalandi. Fyrir
Íslands hönd sóttu fundinn Erna
Bjarnadóttir og Sigurbjartur
Pálsson. Fundinn sóttu bændur
alls staðar að úr Evrópu, allt frá
Íslandi í norðri til Tyrklands í
suðri. Auk þess vakti það athygli
þeirrar sem þessar línur ritar að
meðal fundarstjóra á fundinum
voru háttsettir forstjórar úr röðum
samtaka áburðarframleiðenda í
Evrópu, efnafyrirtækja sem fram-
leiða varnarefni fyrir landbúnað,
John Deere dráttarvélafram-
leiðandans og framkvæmda-
stjóri Carrefour, franskrar smá-
sölukeðju. Hér verður fjallað um
þrjá af helstu málaflokkum sem til
umræðu voru á fundinum.
Framleiðni og arðsemi
landbúnaðar í ESB
Rætt var um þá byrði sem bændur
í Evrópu bera af þeirri stjórnsýslu
sem fylgir styrkjafyrirkomulagi
ESB. Bændur hafa miklar áhyggjur
af því að þetta dragi úr framleiðni
og arðsemi evrópsks landbúnaðar
og geri hann ósamkeppnishæfan
við landbúnað í öðrum löndum.
Leist þeim einnig þunglega á þær
breytingar sem boðaðar hafa verið á
sameiginlegu landbúnaðar stefnunni
fyrir tímabilið 2014-2020. Eins og
þær liggja nú fyrir eru þær fallnar til
þess að auka enn á stjórnsýslubyrði
og þar með kostnað við búreksturinn.
Meðal annars eru uppi hugmyndir
um að skylda bændur til að taka 7%
lands úr ræktun. Það mun enn auka
á óhagræði við framleiðsluna.
Evrópskir bændur hafa einnig
áhyggjur af þeim takmörkunum
sem þeim eru settar við að nota
erfðabreytt afbrigði af ræktunar-
plöntum. Þeir telja að keppinautar
þeirra í öðrum löndum sem fá að nota
erfðabreyttar jurtir fái með því sam-
keppnisforskot og samhliða verði
arðsemi í evrópskum landbúnaði
minni. Mikið var talað um mikil-
vægi rannsókna til að auka arðsemi
landbúnaðarins.
Staða bænda í virðiskeðjunni
Mikil umræða var á fundinum um
stöðu bænda gagnvart smásölu-
versluninni. Í mörgum löndum
hefur orðið mikil samþjöppun á smá-
sölumarkaði og við það hefur staða
bænda í virðiskeðjunni veikst. Robert
Carlson, bóndi frá Bandaríkjunum
og formaður alþjóðasamtaka bænda,
sagði m.a. frá því að í Bandaríkjunum
væri engin leið fyrir bónda að hefja
framleiðslu á alifugla- eða svínakjöti
án þess að hafa fyrst tryggt sér sölu-
samning við smásöluverslanakeðju.
Evrópuþingið hefur beitt sér á
þessu sviði og samþykkti nú síðast
í sumar ályktun um þetta mál. Þar er
m.a. skorað á framkvæmdastjórn ESB
að leggja fram tillögur að löggjöf – án
þess þó að spillt verði fyrir eðlilegri
markaðsstarfsemi – sem stuðli að
sanngjarnara sambandi milli fram-
leiðenda, birgja og dreifingaraðila
matvæla, og koma gildandi reglum í
fullnaðar framkvæmd, ekki síst vegna
þess að nýjustu tölur um afkomu í
landbúnaði frá Eurostat síðan 2009
hafa sýnt að tekjur bænda hafa dregist
saman um 11,6%.
Í ályktuninni er einnig að finna
lista sem ekki er tæmandi yfir
ósanngjörn skilyrði í viðskiptum og
mörg fleiri atriði sem þingið telur
að þurfa skoðunar við. Að lokum
segir svo þingið það forgangsmál að
ESB setji af stað upplýsingaherferð
gagnvart bændum til að fræða þá
um samningsrétt sinn og algengustu
ólöglegu, ósanngjörnu og móðgandi
samningaþætti og viðskiptahætti sem
þekktir eru. (http://www.europarl.
europa.eu/sides/getDoc.do?type=-
MOTION&language=EN&refe-
rence=B7-0006/2012).
Maria do Céu Patrao Neves, þing-
kona frá Portúgal, hefur lengi barist
fyrir því að ESB beiti sér í þessum
málaflokki og má segja að nýjasti
afrakstur þess sé ofangreind ályktun.
Jerome Bédier, framkvæmdastjóri
frönsku smásölukeðjunnar Carrefour,
dró hins vegar ekki af sér við að
kvarta yfir því að smásalan þyrfti
sífellt að verða við nýjum kröfum
viðskiptavina sinna.
Endurskoðun
landbúnaðarstefnu ESB
Þriðja málið sem setti verulegan svip á
umræður á fundinum var endurskoð-
un sameiginlegrar landbúnaðarstefnu
ESB, CAP. Framkvæmdastjóri ESB í
landbúnaðar málum, Dacian Ciolos,
fjallaði um hana. Landbúnaðar-
stefnan þarf að takast á við sjálfbærni
út frá þremur sjónarhornum, sagði
Ciolos, umhverfislega, efnahags-
lega og félagslega. Ciolos sagði
frum framleiðsluna veikasta hlekk-
inn í matvælavirðiskeðjunni og það
kæmi efnahagslega niður á bændum.
Þar viðgengjust ósanngjarnir við-
skiptahættir og nauðsynlegt væri að
breyta löggjöf til að ráðast að rótum
vandans. Í máli bænda kom einmitt
fram að samkeppnislöggjöfin væri í
dag hindrun í vegi þess að bændur
sameinuðust í markaðsmálum.
Loftslagsbreytingar hafa mikil
áhrif á tekjur bænda, t.d. er maís-
uppskeran í Ungverjalandi aðeins
um helmingur af því sem gerist í
venjulegu árferði vegna þurrka, að
sögn Ciolos. Einnig kostaði aukin
stjórnsýsla bændur tíma og peninga.
Evrópusambandið þyrfti á hagvexti
að halda og landbúnaður væri stór
atvinnuvegur sem hefði þar mikil-
vægu hlutverki að gegna. Fyrri stoð
landbúnaðarstefnunnar væri mjög
mikilvæg og aðgerðir til að endur-
bæta hana mættu ekki hafa neikvæð
áhrif á tekjur bænda. Seinni stoðin
væri ekki beinn tekjustuðningur
heldur tæki hún utan um leiðir til
að bæta bændum upp tekjutap vegna
aðgerða sem þeir þyrftu að taka á
sig til að mæta væntingum frá sam-
félaginu. Báðar stoðir væru mikil-
vægar en ef slá ætti upp skjaldborg
um fyrri stoðina kostaði það fórnir í
þeirri seinni. Minni fjármunir yrðu
til ráðstöfunar í framtíðinni og það
kostaði fórnir. Hann sagðist einnig
vilja komast frá því að byggja stuðn-
ing við bændur á sögulegum grunni
og beina honum að raunverulegum
þörfum í dag.
Hér má skjóta því inn að mikill
munur er á stuðningi við landbúnað
innan ESB í dag. Þannig er stuðning-
ur á hektara í Lettlandi 144 evrur/ha,
157 evrur/ha í Eistlandi og 174 evrur/
ha í Litháen. Meðaltal innan ESB
er hins vegar ríflega 250 evrur/ha
og hollenskir bændur fá 420 evrur/
ha. Framleiðslukostnaður bænda í
þessum þremur fyrrnefndu löndum er
hins vegar svipaður eða aðeins hærri
en að meðaltali innan ESB. Heyra
mátti gagnrýni frá fleiri fulltrúum
fleiri landa í þessu efni en ljóst er
að jöfnun stuðnings milli bænda og
landa er eitt viðkvæmasta þrætu-
málið í endurskoðun CAP.
Ciolos ræddi um nauðsyn þess
að auka samkeppnishæfni evrópsks
landbúnaðar. Í tillögum til endur-
skoðunar á CAP er að finna hug-
myndir um að gera hana grænni, í
merkingunni umhverfisvænni. Þar
eru m.a. komnar fram hugmyndir
um að 7% lands verði skilgreind
sem vistfræðileg áherslusvæði
(ecological focus areas). Hann
sagði að þetta væri ekki endurnýjun
á „set-aside“ fyrirkomulaginu þar
sem bændur voru skyldaðir til að
taka 10% lands úr ræktun til að
njóta óskertra beingreiðslna og
var lagt niður fyrir nokkrum árum.
Undir þetta gætu líka fallið svæði
sem væru vaxin trjágróðri. Hann
viðurkenndi þó að mikil vinna við
tæknilega útfærslu á þessu væri eftir.
Mikil gagnrýni var meðal bænda á
fundinum á þessar hugmyndir. Þeir
töldu þetta kalla á kostnaðarsama
og vinnufreka stjórnsýslu auk þess
sem þetta væri ómarkviss aðgerð. Á
sama tíma og verið væri að skikka
bændur í aðgerðir af þessu tagi færu
stór svæði árlega undir byggingar,
vegi og önnur mannvirki.
Bændur gagnrýndu einnig fram-
kvæmdastjórnina fyrir að ganga
nú fram í aðgerðum sem beindust
gegn áherslum sem lagðar voru fyrir
örfáum árum til að auka framleiðslu
á lífrænum orkugjöfum. Evrópskir
bændur hafa fjárfest mikið í þessu
skyni. Ciolos tók undir þessi sjón-
armið í máli sínu.
Önnur mál
Á fundinum flutti Marcela Villarreal,
forstjóri samskipta og samvinnu-
skrifstofu FAO, áhugavert erindi
um matvælaverð í heiminum og
þróun þess. Matvælaverð sveiflast
nú meira en fyrr, t.d. hefur matvæla-
verðsvísitala FAO hækkað um 6%
frá því í júlí síðastliðnum. Hún vildi
þó ekki tala um verðkreppu nú líkt
og 2008. Minni eftirspurn væri eftir
matvælum vegna efnahagskrepp-
unnar í heiminum og olíuverð lægra
nú en þá. Flutningskostnaður væri í
lágmarki og áburðarverð mun lægra
en 2007/2008. Verð myndi samt
haldast hátt áfram og lítill samdráttur
í framboði hveitis og maís valda til-
tölulega miklum verðhækkunum.
Þeir hópar sem yrðu fyrir mestum
áhrifum af matvælaverðshækkunum
væru fátækt fólk í borgum sem og
fátækt fólk í dreifbýli sem keypti
meiri mat en það framleiddi, en 2/3
heimila í dreifbýli í heiminum eru í
þeirri stöðu. Heimili sem rekin eru
af konum eru einnig í þessum hópi.
Verðhækkanir á heimsmarkaði hefðu
mest áhrif á framboð í þróuðum
löndum, þ.e. til aukningar, en sára-
lítil í þróunarlöndum. /EB
Aðalfundur Evrópusamtaka bænda og samvinnufélaga bænda, COPA-COGECA:
Bændum líst þunglega á breytingar á
sameiginlegu landbúnaðarstefnunni
Erna Bjarnadóttir
hagfræðingur Bændasamtaka Íslands
eb@bondi.is
Landbúnaðarmálefni í ESB
Forstjóri dráttarvélaframleiðandans John Deere var meðal fundarstjóra á aðalfundi COPA-COGECA.
Endurskoðun sameiginlegrar landbúnaðarstefnu var á dagskrá fundarins.
Gæðadekk fyrir
íslenskan landbúnað
Fást hjá umboðsmönnum okkar um land allt
Þekk
t fyri
r
styrk
leika
og en
dingu