Fréttablaðið - 15.12.2012, Blaðsíða 20

15. desember 2012 LAUGARDAGUR| SKOÐUN | 20
Loftslagsbreytingar eru flókin
fyrirbæri og ekki auðvelt fyrir
almenning að átta sig á hvernig
beri að túlka niðurstöður vísinda-
og fræðimanna. Það er því brýnt
að sérfræðingar sem hafa látið sig
þessi mál varða fjalli um staðreynd-
ir og fræðikenningar á ábyrgan hátt
og þannig að almenningur skilji
þær. Vísindafélag Íslendinga hélt
fyrir stuttu málþing þar sem nokkr-
ir af okkar færustu sérfræðingum
á sviði loftslags- og vistkerfisfræða
fræddu almenning um stöðu mála
og áhrif loftslagsbreytinga á sam-
félag manna.
Loftslagsbreytingar
Stöðugt berast tíðindi af öfgum í
veðri, fellibyljum, kuldaköstum
eða hitabylgjum og þurrkum með
tilheyrandi afleiðingum víðs vegar
um heiminn. Á málþinginu fjallaði
Jón Egill Kristjánsson, veðurfræð-
ingur og prófessor við Óslóarhá-
skóla, um loftslagsbreytingar og
orsakir þeirra. Margir þættir hafa
áhrif á loftslagið, svo sem aska eða
ryk vegna eldgosa eða af manna-
völdum, braut jarðar um sólu, og
ýmsar innri sveiflur, en ekki er vafi
á að losun koldíoxíðs af mannavöld-
um hefur sívaxandi áhrif. Öfgar í
veðri hafa alltaf verið til staðar á
jörðinni en nú eru sumar tegundir
veðuröfga orðnar æ algengari, til
dæmis hafa orðið gífurlegar hita-
bylgjur í Rússlandi, Mið-Evrópu og
Bandaríkjunum á síðustu árum. Svo
langvinnar og víðfeðmar hitabylgj-
ur hafa til þessa verið afar fátíðar
en nú hefur þeim fjölgað mjög með
hrikalegum afleiðingum. Vandinn
nær langt út yfir svæðin þar sem
hitabylgjurnar verða, því loft- og
sjávarhiti fara ört hækkandi á
hnettinum öllum. Þessa sér þegar
stað í bráðnun jökla og breyttum
vistkerfum. Jón Egill segir nánast
ógerlegt að útskýra hnattræna hlýn-
un án tillits til losunar gróðurhúsa-
lofttegunda af mannavöldum. Ef
komast á hjá þeim alvarlegu breyt-
ingum sem vofa yfir vistkerfum
heimsins verður að draga verulega
úr losun koldíoxíðs án tafar.
Áhrif á jökla og sjávarborð
Bráðnun jökla er einhver áþreif-
anlegasta birtingarmynd hlýn-
unar. Á málþinginu ræddi Helgi
Björnsson, jöklafræðingur og vís-
indamaður við Háskóla Íslands,
um bráðnun jökla sem reynist nú
mun hraðari en gert var ráð fyrir
í skýrslu Sameinuðu þjóðanna frá
árinu 2007 um hnattrænar lofts-
lagsbreytingar og áhrif þeirra.
Jöklar hopa um allan heim, meðal
annars hér á landi, hafís er óðum
af hverfa á norðurslóðum og jöklar
utan heimskautavæða rýrna hratt.
Hert hefur á bráðnun Grænlands-
jökuls og vesturhluta Suðurskauts-
landsins. Allt leiðir þetta til þess að
sjávarborð hækkar, jökulár vaxa og
jökulhlaupum fjölgar. Nú er talið
að við næstu aldamót verði sjávar-
borð einum metra hærra en nú er.
Við það eykst sjávarrof, sjávarflóð
magnast, grunnvatn mengast, og
láglendi fer á kaf víða um heim, á
mörgum þéttbýlustu svæðum jarð-
ar í Asíu en einnig í Norður-Evrópu
og Ameríku, á strandsvæðum þar
sem hundruð milljóna manna búa.
Einnig nýta hundruð milljóna
manna leysingarvatn frá jöklum
til drykkjar og við áveitur og þegar
jöklar hverfa verður gríðarlegur
vatnsskortur allt frá fjallahéruðum
til sjávar, ekki síst á mjög fjölmenn-
um svæðum í Indlandi og Kína.
Vistkerfið
Loftslagsbreytingar hafa bein áhrif
á vistkerfi, gróður og dýralíf, eins
og Bjarni Diðrik Sigurðsson, skóg-
vistfræðingur og prófessor við
Landbúnaðarháskóla Íslands, ræddi
á málþinginu. Ísland er kjörið land-
svæði fyrir rannsóknir á þessu
sviði þar sem landið er á mörkum
tveggja gróðurbelta, hins kald-
tempraða og heimskautabeltisins.
Bjarni sýndi hvernig Ísland hefur
gróðurfarslega færst suður á bóg-
inn vegna hlýnunar síðan um 1990,
sem hefur t.d. haft mikil áhrif á
landbúnað. Þetta sést enn fremur á
því að suðrænni plöntur og dýr hafa
tekið sér bólfestu á Íslandi á und-
anförnum árum og einnig eru byrj-
uð að koma fram neikvæð áhrif á
einstaka heimskautalífverur og
vistkerfi. Mestar breytingar hafa
enn sem komið er orðið í vistkerfi
hafsins. Nýir suðlægari fiskistofn-
ar, eins og makríll, veiðast nú hér
við land, og veiði annarra sem áður
voru hér á norðurmörkum sínum,
eins og skötusels, hefur aukist til
muna.
Þótt skammtímaáhrif loftslags-
breytinga á náttúrufar á Íslandi séu
að ýmsu leyti jákvæð geta þau orðið
afdrifarík fyrir íslenskt samfélag
til lengri tíma. Talið er að neikvæð
áhrif loftslagsbreytinga muni bitna
verst á almenningi í þróunarlönd-
um og auka fólksflótta frá þurrari
svæðum. Það mun ógna pólitískum
og efnahagslegum stöðugleika í ver-
öldinni, og hin iðnvæddu ríki munu
því ekki geta vikist undan þátttöku
í lausn þess vanda.
Samfélag manna
Fá viðfangsefni vísinda og fræða
eru eins samofin pólitísku valda-
tafli og orsakir loftslagsbreytinga.
Guðni Elísson, prófessor í bók-
menntafræði við Háskóla Íslands,
hefur kynnt sér samfélagsleg áhrif
loftslagshlýnunar og sérstaklega
hvernig umræðu um þau er hátt-
að. Þótt mikið hafi verið fjallað um
loftslagsmál og þá vá sem vofir yfir
virðist boðskapurinn ekki ná í gegn
til almennings. Hvarvetna virðist
vera of langt á milli orða og gerða.
Ef til vill er það að hluta vegna þess
að hættan virðist vera of fjarlæg til
að hægt sé að vekja almenning til
vitundar um hana. Svo fjarlæg að
einfalt er að leiða umræðuna hjá
sér. En ekki má gleyma því að gíf-
urlegir fjárhagslegir hagsmunir
eru tengdir orsakavöldum loftslags-
hlýnunar og aðgerðir til að stemma
stigu við þeim munu snerta efna-
hag og hagsmuni mjög valdamik-
illa aðila í viðskipta- og fjármála-
heiminum, og hafa áhrif á hagkerfi
á heimsvísu. Því er ljóst að ákvarð-
anir um aðgerðir í þessum efnum
verða ekki teknar átakalaust.
Lokaorð
Það er engum vafa undirorpið að
loftslag er að breytast með tilheyr-
andi áhrifum á vistkerfi jarðar og
samfélög manna. Brýnt er gera
upplýsingar og umræður um lofts-
lagsbreytingar og hlýnun jarðar
aðgengilegar almenningi með öfga-
lausum hætti og á vísindalegum
grunni. Málþing um áhrif loftslags-
breytinga á umhverfi og samfélag
manna var framlag Vísindafélags
Íslendinga til þeirrar umræðu, en
ræða þarf frekar fjölmargar hlið-
ar þessa mikilvæga máls, ekki síst
hvernig snúa má af þeirri óheilla-
braut sem leiðir af síaukinni meng-
un andrúmslofts.
LOFTSLAG
Áhrif loftslagsbreytinga á umhverfi
og samfélag manna
Guðrún
Pétursdóttir
forstöðumaður
stofnunar
Sæmundar Fróða
Þórarinn
Guðjónsson
forseti Vísindafélags
Íslendinga
➜ En ekki má gleyma því að
gífurlegir fjárhagslegir hags-
munir eru tengdir orsaka-
völdum loftslagshlýnunar …
Kynning á lokaverkefnum
nemenda við tölvunarfræðideild
Háskólans í Reykjavík
Mánudagur 17. desember Stofa
09:45 Mótakerfi Frjálsíþróttasambands Íslands, í samstarfi við FRÍ M104
Guðni Þór Guðnason, Magnús Ágúst Skúlason
10:30 eLeikir - verslun fyrir tölvuleiki, í samstarfi við D3 Miðla ehf. M105
Malte Bjarki Mohrmann, Snorri Örn Daníelsson, Tryggvi Geir Magnússon
11:15 Mínar síður N1-kortsins, í samstarfi við N1 hf. M104
Guðjón Jónsson, Lóa Jóhannsdóttir, Viktor Blöndal Pálsson
13:00 McSnack and the Manic Munchkins M105
Bæring Gunnar Steinþórsson, Hjálmar Leó Einarsson, Pétur Haukur Jóhannesson, Viktor Þorgeirsson
13:45 Energy Efficiency Radiator, í samstarfi við Marorku hf. M104
Arnþór Ágústsson, Sigrún Inga Kristinsdóttir, Una Kristín Benediktsdóttir, Þór Örn Atlason
15:15 Generating Drama and Conflict in Games, í samstarfi við Gervigreindarsetur HR (CADIA) M105
Elín Carstensdóttir

Þriðjudagur 18. desember
09:45 eMagazine - tímarit í stafrænu formi, í samstarfi við D3 Miðla ehf. M104
Davíð Einarsson, Guðmundur Siemsen Sigurðarson, Ívar Örn Halldórsson
10:30 Musteri hjartans, í samstarfi við Samstarfshóp áhugamanna um sjálfshjálp og mannrækt M105
Hrafnkell Brimar Hallmundsson, Matthías Leó Gíslason
11:15 Notendaprófanir - forrit sem einfaldar framkvæmd notendaprófana, M104
rannsóknarverkefni í samstarfi við rannsóknasetrið ICE-ROSE við HR
Hlynur Örn Haraldsson, Kristjana Þorradóttir, Sigurður Eyjólfsson, Sonja Petra Stefánsdóttir
13:00 minRx - A minimal implementation of Reactive Extentions in C# M105
Steinar Gíslason
13:45 The relationship between input mechanics, flow M104
and auxiliary movements during video game-play, rannsóknarverkefni
Arelíus Sveinn Arelíusarson, Daníel Sigurðsson, Reynir Örn Björnsson
14:30 Aaru´s Awakening - tölvuleikur, í samstarfi við Lumenox ehf. M105
Burkni J. Óskarsson, Ingþór Hjálmar Hjálmarsson, Tyrfingur Sigurðsson
www.hr.is
„Svo gjörið svo vel, ég heiti
Högni Egilsson og ég er með
geðhvarfasýki.“
Tónlistarmaðurinn Högni Egilsson vakti
mikla athygli þegar hann greindi opinskátt
frá veikindum sínum í viðtali við Frétta-
tímann.
„Hann svaraði því til að
honum hefði liðið hræði-
lega, honum hefði fundist
eins og sér hefði verið
nauðgað.“
Viðbrögð Einars „Boom“ Marteinssonar,
fyrrverandi leiðtoga Vítisengla, við því að
lögreglan hleraði símann hans.
„Vildir þú kannski frekar
heyja þína stéttabaráttu –
eða öllu heldur reka þinn
ASÍ-kontór – í Bretlandi?“
Steingrímur J. Sigfússon atvinnuvegaráð-
herra í huggulegu spjalli við Gylfa Arn-
björnsson forseta ASÍ í Kastljósi.
„Yrði það þá ekki Björt
framtíð? Ég býst við því. Er
það ekki þar sem Óttarr er?“
Jón Gnarr var spurður um fl okkinn sem
hann ætlar að bjóða sig fram fyrir í þing-
kosningum. Besti vinur hans, Óttarr Proppé,
hafði þá þegar tilkynnt framboð.
„Þetta fólk gefur skýrslu
oftar og í mun meiri smá-
atriðum en þeir létu sig
dreyma um hjá Stasi. Og fær
ekki einu sinni borgað fyrir!“
Wikileaks-maðurinn Julian Assange er
steinhissa á því hvernig Íslendingar nota
Facebook.
UMMÆLI VIKUNNAR
ORÐ VIKUNNAR
8.12.2012 ➜ 14.12.2012