Prentarinn - 01.04.2002, Blaðsíða 28

Hallbjörn, Kristín, Inga og Halldór Laxness voru öll í Mjólkurfélagi
heilagra.
Skreyting utanhúss
Prentarafélagið hélt upp á 50
ára afmæli sitt 1947 og var húsið
skreytt að utan af því tilefni. Haf-
steinn Guðmundsson prentari
gerði uppdrátt að blómaskreyt-
ingu á svölum og Tryggvi Magn-
ússon málaði merki stéttarinnar á
skjöld, sem hafður var í skreyting-
unni. Fánaborg var sett framan
við húsið, alls 14 flögg frá
Reykjavíkurborg.
í fundargerðabók fasteigna-
nefndar HIP stendur: „Fram-
kvæmd nefndarinnar heppnaðist
vel og blakta 15 fánar við hún og
skreyting á svölum blasti fagur-
lega við vegfarendum. Skreyting-
in stóð fram á 13. apríl, en þá var
afmælishóf félagsins á laugar-
degi.“
Húsið var skreytt áfram á svip-
aðan hátt á hverju tugafmæli fé-
lagsins og einnig þegar félagið
var 75 ára.
1951 eru steinstólpar á girðingu
framan við húsið farnir að molna
niður og þurfti að gera við þá.
Eitthvað hefur nú gengið á í
gegnum árin í sambandi við girð-
inguna, sem sumum fannst svo
falleg með steinsúlum á vissu
millibili og hærri súlum í garð-
lrliði. Þrettán árum seinna stendur
í fundargerðabókinni: „Grindverk
fjarlægt fyrir framan lóð félagsins
á Hverfisgötu 21 og lækkaður
steinveggur að vestan og hafður í
sömu hæð og sökkull meðfram
götu.“ Þar með var lokið hinni
fornu frægð grindverksins og fag-
urri byggingarlist frá fyrri hluta
síðustu aldar.
Breytingar á húsinu
1986-87
Fyrir 90 ára afmælið 1987 voru
framkvæmdar miklar endurbætur
á húsinu, bæði innan og utan. Að-
albreytingin úti var að sett var
drenlögn hringinn í kringum hús-
ið, límdur drendúkur á steypuna,
garðurinn endurskipulagður og
steinlagður. Austan við húsið var
brotinn niður hár veggur sem lok-
aði garðinum og sett grindverk í
staðinn á lóðarmörkum svo nú er
hægt að ganga hringinn í kring
um húsið. Ný tré og runnar voru
sett niður, en blómin fjarlægð og
garðdúkur settur undir yfirborðið
til varnar arfanum sem oft var
mikill. Allar steintröppur hússins
voru endurnýjaðar og á tröppur
við aðalinngang voru settar kín-
verskar steinflísar. Nýtt grindverk
var sett á allar tröppur. Steypt
sorptunnuskýli og lagðir steinar á
lóðamörk að norðan. Heitt vatn
var lagt í gangstéttar í garðinum
og í gangstéttina við Hverfisgötu.
Innanhúss voru gerðar miklar
endurbætur. Allar rafmagnsleiðsl-
ur voru endurnýjaðar og sett tvö-
falt gler í alla glugga. Salurinn á
2. hæð var stækkaður, en eldhúsið
minnkað. Salerni voru endurnýj-
uð. Innveggir í sal á 2. hæð og í
fordyri á báðum hæðum einangr-
aðir með steinull. Svalagólf end-
urnýjað og nýr þykkur burðarbiti
(límtré) settur í loft á fordyri á 2.
hæð.
Þegar pappinn og striginn voru
rifnir af veggjunum í salnum kom
í ljós að dönsk dagblöð frá árinu
1912 voru límd beint á steypuna.
Mátti lesa þar ýmsan fróðleik frá
þeirri tíð.
Nemafélagið
H.I.P. veitti prentnemum löng-
um aðstöðu til fundarhalda og
einnig skrifstofurými í kjallara
hússins. og þar hafði Félag bóka-
gerðarnema aðstöðu eftir að það
var stofnað 1970. Starfsemi þess
minnkaði þó með árunum.
Meginhluti kjallarans var gerð-
ur upp um 1990. Skipt var um
leiðslur í gólfi, raffnagn endur-
nýjað og málað og dúklagt. A 50
ára afmæli nemafélagsins haustið
1990 var nemunum afhent skrif-
stofuherbergi í norðvesturhomi
kjallarans, en starfsemi félagsins
lagðist að mestu niður upp úr
1993 og nemarnir gengu í Félag
bókagerðarmanna 1994-95.
I þessu herbergi hefur Svanur
Jóhannesson nú haft bókbands-
stofu sína frá 1998.
Lýðveldisgarðurinn
Umhverfið hefur breyst mikið
hin síðari ár, sérstaklega þegar
litla húsið hans „Valda pól“,
Hverfisgata 23 var flutt í heilu
lagi vestur í Grjótaþorp, en Lýð-
veldisgarðurinn kom í staðinn.
Þetta var gert árið 1994 þegar
Reykjavíkurborg byggði þennan
fallega garð í tilefni 50 ára af-
mælis íslenska lýðveldisins. Stóra
tréð sem stóð undir austurhlið
litla hússins stendur þarna enn úti
við Hverfisgötuna sem miðdepill
garðsins og áletraðir steinar, sinn
úr hverjum landsfjórðungi og einn
frá Þingvöllum, tróna þarna upp-
lýstir á dimmum vetrarkvöldum
eins og hornsteinar lýðveldisins.
Eftirmáli
Það er mikil vinna fólgin i
heimildaleit fyrir ekki lengri frá-
sögn er hér birtist. Ef nokkur
maður ætti skilið þakklæti fyrir
slíka vinnu þá er það Pétur Pét-
ursson þulur, sem var óþreytandi
við að finna ýmsar traustar
heimildir. A síðustu stundu fann
hann sönnun þess að Áfengis-
verslun ríkisins hefði verið að
Hverfisgötu 21 en margar fleiri
góðar ábendingar lét hann mér í
té. Kann ég honum bestu þakkir
fýrir.
Svanur Jóhannesson
Heimildaskrá:
Munnlegar heimildir:
1) Guömundur Þórhallsson bókbindari,
2002.
2) Pétur Pctursson þulur, 2002.
Skrifaðar heimildir:
Borgarskjalasafn Rcykjavíkur: íbúaskrár
Reykjavíkur 1927-1942. Byggingaskjöl
1911-1927.
Drög aö sögu Sparisjóðs Rcykjavíkur og
nágrennis. 1 handriti, Rv. 2002.
Skjalasafn FBM: Hið íslenska prentarafé-
lag, fundargerðabækur fasteignanefndar
1941-1980.
Prentaðar heimildir:
Alþingismannatal 1845-1995,Rv. 1996.
Bernharð Stefánsson: Endurminningar, Ak-
ureyri 1961.
Einar Laxness: „í vinahópi í Unuhúsi,
„Mjólkurfélag heilagra“ og fleira fólk.“,
ritgerð bls.57-82 í bókinni Nærmynd af
Nóbelsskáldi, Akureyri 2000.
Finnur Ó. Thorlacius: Smiður í fjórum
löndum. Endurminningar, Rv. 1961.
Freyja Jónsdóttir: „Hverfisgata 21 (Prent-
arahúsið)“, Dagur-Tíminn, Rv. 21. júní
1997.
Gils Guðmundsson: Öldin okkar. Minnis-
verð tíðindi 1901-1930, Rv. 1950.
Guðjón Friðriksson: Saga Reykjavíkur I,
Rv. 1991, og II, Rv. 1994.
Guðjón Friðriksson: Ævisaga Einars Bene-
diktssonar III bindi, Rv. 2000.
Guðmundur Halldórsson: „Prentarahúsið“,
Prentarinn, 3. hefti, apríl, Rv. 1941.
Heimasíða ATVR - www.atvr.is: Ágrip af
sögu ÁTVR.
Heimir Þorleifsson: Frá einveldi til lýðveld-
is, Rv. 1973.
Hörður Ágústsson: íslensk byggingararf-
leifð I, Rv. 1998.
Jón Árnason: „Þingmennskuframboð Jóns
Magnússonar“, Templar, 6. blað, júní,
Rv. 1922.
Jón Helgason biskup: Árbækur Reykjavíkur
1786-1936, 2. útg., Rv. 1938.
Jón Krabbe: Frá hafnarstjórn til lýðveldis,
Rv. 1959.
Páll Líndal: Sögustaður við sund III bindi,
Rv. 1988.
Páll Eggert Ólason: íslenskar æviskrár III
bindi, Rv. 1950.
Pjetur G. Guðmundsson: Handbók Reykja-
víkur, Rv. 1927.
Sigurður Líndal: „Jón Magnússon (1859-
1926)“, ritgerð í bókinni Þeir settu svip
á öldina, Rv. 1983.
Skafti Guðjónsson: Mynd af lúðrasveit fyrir
framan Hverfisgötu 21 í heimsókn Krist-
jáns X 1926, birt í bókinni Á tímum
friðar og ófriðar 1924-1945, Rv. 1983.
Þorsteinn Gylfason: „Mjólkurfélag heil-
agra“. Ræða við afhendingu stílverð-
launa Þórbergs Þórðarsonar á afmælis-
degi hans 12ta marz 1999, birt í Tímariti
Máls og menningar, 2. hefti 1999.
28 ■ PRENTARINN