Sagnir - 01.06.2005, Qupperneq 41

„En sautjándi júnf hefur sigrað'
Ungmennafélögin tvö í Reykjavík, Umf. Reykjavíkur og Iðunn,
gengust íyrir skrúðgöngu suður í kirkjugarð á afmælisdegi Jóns
Sigurðssonar árið 1908 og lögðu blómsveig ffá ungmennafélögum á
leiði hans. Kvöldið eftir var útisamkoma í garði bamaskólans á vegum
Stúdentafélags Reykjavíkur. Þar vom haldnar ræður til heiðurs Jóni,
Islandi, Reykjavík og íslenska fánanum. Þar á eftir var gengið í
skrúðgöngu suður í kirkjugarð og lagður blómsveigur frá
Stúdentafélaginu á leiði Jóns. I Fjallkonunni sem gefin var út í
Hafharfirði segir svo frá 17. júní: „Fánar blöktu á hverri stöng á
afmælisdaginn, bæði danskir og íslenzkir; hér í Hafharfirði drógu og
flestir flaggstangaeigendur fána á stöng þann dag og vom þeir flestallir
bláir.“v Hafnfirðingar létu ekki sitt eftir liggja til að minnast Jóns
Sigurðssonar því síðar um daginn stofhuðu þeir ungmennafélagið 17.
júní og kenndu það við fæðingardag hans. Fyrsti formaður þess var
einmitt ritstjóri Fjallkonunnar, Jón Jónasson."
HÁTÍÐAHÖLD TIL HEIÐURS JÓNI SIGURÐSSYNI 17.
JÚNÍ 1909
Ungmennafélagar á Akureyri vom þeir fyrstu sem vildu heiðra'
minningu Jóns Sigurðssonar með því að halda sérstaka hátíð á
fæðingardegi hans. Ungmennafélag Akureyrar var forystufélag í
Fjórðungssambandi ungmennafélaga Norðlendingafjórðungs og
forsvarsmenn þess auglýstu að „fyrsta íþróttamót landsins" yrði haldið
á Akureyri 17. júní 1909.““ Mótið hófst með skrúðgöngu mikilli og
gekk lúðrasveit í fararbroddi. Þá var fram haldið miklum ræðuhöldum
eins og siður var í þá tíð. Aðalræðumaður dagsins var Stefán Stefánsson
skólameistari sem talaði fyrir minni Jóns Sigurðssonar. Klukkan eitt
hófst fjölmenn íþróttakeppni þar sem keppt var í hlaupum, stökkum,
göngu, sundi, knattleik og glímu sem var höfuðíþróttin. Fyrst var
flokkaglíma 25 manna en síðar um daginn fór Islandsglíman fram og
tóku 13 menn þátt i henni. Sigurvegari íslandsglimunnar varð
Guðmundur Stefánsson úr Reykjavík og var það í fyrsta sinn sem hið
glæsilega Grettisbelti yfirgaf Norðurland.™'
Þó að mótið væri á sínum tíma aðeins haldið fyrir
Norðlendingafjórðung var það síðar talið fyrsta Landsmót
Ungmennafélags Islands, UMFI. Mótið vakti mikla athygli og þótti vel
heppnað. Það hlaut síðar þá einkunn að vera „[fjyrsta nútíma
íþróttamótið sem haldið var hér á landi...“u Sérstaða þess fólst í hinni
fjölbreyttu íþróttakeppni en fram að þessu höfðu hlaup, stökk og glíma
verið helstu íþróttimar.
Austfirskir ungmennafélagar fylgdu í kjölfar þeirra norðlensku með
Minningarhátíð Jóns Sigurðssonar sem var haldin í Egilsstaðaskógi 20.
júní 1909. Þar talaði Þorsteinn M. Jónsson frá Útnyrðingsstöðum fyrir
minningu Jóns Sigurðssonar. Einnig vom flutt minni íslands og
ungmennafélaganna. Að auki var til skemmtunar söngur, íþróttir og
dansf Þetta bendir til að ungmennafélögin sem um þessar mundir vom
að slíta bamsskónum hafi snemma tekið minningu Jóns Sigurðssonar
upp á arma sína enda var þjóðlegur metnaður og sjálfstæði landsins
ofarlega á stefnuskrá þeirra.
Þrjú félög kennd við Reykjavík; Ungmennafélagið, Kennarafélagið
og Stúdentafélagið stóðu fyrir samkomu í Reykjavík 17. júní 1909.
Bjami Jónsson alþingismaður frá Vogi, hélt ræðu af svölum
alþingishússins um störf Jóns Sigurðssonar. Síðan var sungin
„Eldgamla ísafold“ og því næst farið í skrúðgöngu til legstaðar Jóns og
lagður þar blómsveigur.’11
ÞJÓÐHÁTÍÐIR HEFJAST 1897
Þá er rétt að líta betur á svokallaða þjóðminningardaga eða
þjóðhátíðir sem haldnar vom i Reykjavík og viðar á ámnum 1897-
1909. Þær vora haldnar til að minnast þess er Kristján IX. afhenti
íslensku þjóðinni stjómarskrá á þjóðhátíðinni 1874 en aðalhátíðisdagur
hennar í Reykjavík var 2. ágúst/" Það mun hafa verið á firndi
Stúdentafélags Reykjavíkur 7. maí 1897 sem Bjami Jónsson frá Vogi
kom fyrst fram með hugmyndina að almennum þjóðhátíðardegi 2.
ágúst „til að glæða þjóðræknistilfmningu landsmanna og samheldni
með ræðuhöldum og ýmsum skemmtunum (t.d. glímum, kapphlaupum,
veðreiðum o.s.frv.)."”" Stúdentafélagið leitaði samstarfs við ýmis félög
í bænum en var sjálft burðarásinn í hátíðarhaldinu.’,,v
Eftir karp í blöðum um hvað bamið ætti að heita; íslendingadagur,
þjóðminningardagur eða þjóðhátíð virðist síðastnefhda heitið hafa
orðið ráðandi. Framan af naut þó þjóðminningardagsnafnið nokkurra
vinsælda á landsbyggðinni. Fyrsti þjóðhátíðardagurinn var svo haldinn
á Rauðarártúni 2. ágúst 1897 og var þar margt til skemmtunar. Hátíðin
hófst um morguninn með kappreiðum á Skildinganesmelum en um
ellefuleytið var skrúðganga frá Lækjartorgi að hátíðarsvæðinu við
Rauðará. í skrúðgöngunni sást í fyrsta sinni Hvítbláinn, hinn blái fáni
með hvítum krossi, sem stúdentar og ungmennafélagar börðust án
árangurs fynr að yrði fáni íslands. Leikur tveggja lúðrasveita þótti setja
talsverðan hátíðarbrag á samkomuna. Böm sýndu hlaup, fullorðnir
stökk og týhraustir garpar glímdu af kappi. Síðast á dagskrá var
dansinn, sem unga fólkið beið eftir með óþreyju. Talið var að um þrjú
þúsund manns hafi sótt hátíðina og augljóst var að hún vakti mikla
athygli.” Umsagnir blaða vom jákvæðar, þó þau teldu að ýmislegt
mætti betur fara. Öll vom þau á einu máli um að hátíðin hefði tekist vel
og væntu framhalds á næsta ári.
Næstu árin fór þjóðhátíð fram með svipuðu sniði. Árið eftir, 1898,
var hátíðin haldin á Landakotstúni 2. ágúst í glampandi sólskini. Talið
var að á fimmta þúsund manns hafi verið viðstaddir.™ Til samanburðar
þá vom íbúar Reykjavíkur 5.240 talsins árið 1898.”“ Nú höfðu
landsmenn tekið við sér og i fréttablöðum er getið um ekki færri en sjö
þjóðhátíðir á landsbyggðinni. Fyrirhuguð þjóðhátíð sem vera átti á
Oddeyri 7. ágúst fórst fyrir vegna þess að Páll Briem, sýslumaður
Eyfirðinga, setti bann við henni þar sem hann taldi að þar myndu verða
ólöglegar veitingar áfengra drykkja.™1 Barátta yfirvalda gegn
drykkjuskap landans á tyllidögum var hafin.
Hvergi verður vart við að minnst hafi verið á Jón Sigurðsson á
þessum samkomum en minni konungs var flutt á þeim öllum.
Allsstaðar var glímt og þar að auki víða kappreiðar, hlaup, stökk og
dans. Þetta vom fjölmennar samkomur á þeirrar tíðar mælikvarða, frá
500 gestum upp í tvö þúsund að sögn blaðanna sem gerðu þeim ítarleg
skil.”” í Fjallkonunni kvartaði ritstjórinn, Valdimar Ásmundsson, yfir
að svo mikið hafi borist til blaðsins af frásögnum af þjóðhátíðum að
það sjái sér engan veginn fært að birta þær allar. Þar var ennfremur lagt
til að þjóðhátíðum verði fækkað og ekki haldnar fleiri en ein eða tvær í
hveijum landsfjórðungi."’1
Þetta bendir til að ungmennafélögin
sem um þessar mundir voru að slíta
barnsskónum hafi snemma tekið
minningu Jóns Sigurðssonar upp á
arma sína enda var þjóðlegur
metnaður og sjálfstæði landsins
ofarlega á stefnuskrá þeirra.
Ritstjóranum varð að ósk sinni því eftir þessa flóðbylgju þjóðhátíða
virðist heldur hafa dregið úr áhuganum næstu árin. Aðeins fréttist af
tveimur þjóðhátíðum á landsbyggðinni næsta ár og í fréttapistli úr
Skagafirði sem birtist í Þjóðólfi segir pistilhöfúndur að ekki hafi
Skagfirðingar haldið neina þjóðminningu í sumar „og hefiir Bakkusi
gamla sjálfsagt þótt það leiðinlegt, því að rækilega var minnst við hann
í fyrra á þjóðminningunni í Hegranesi.“™ Héma er tæpt á drykkjuskap
þjóðhátíðargesta sem virðist hafa verið töluverður.
Þjóðhátíðin í Reykjavík 1899 fór fram 2. ágúst á Landakotstúni og
vom þar að sögn samankomin fjórar þúsundir manna. Tryggvi
Gunnarsson bankastjóri talaði fyrir minni konungs og Halldór
Guðmundsson bankagjaldkeri fyrir minni íslands. Agent Ólafía
Jóhannsdóttir flutti minni íslendinga erlendis og Guðmundur
héraðslæknir Bjömsson minni Alþingis. Þá flutti Indriði Einarsson
endurskoðandi 25 ára minningu stjómarskrárinnar og Jón Jakobsson
alþingismaður minni Reykjavíkur.""0 íþróttimar vom á sínum stað og
glíman að vanda helsta íþróttin.
Þjóðhátíðin 1900 féll niður sökum mislingafaraldurs en næstu árin
1901-1906 var þjóðhátíð með hefðbundnu sniði haldin í Reykjavík.
Árið 1907 fór þjóðhátíðin fram á Þingvöllum 2. ágúst i tilefni af komu
Friðriks VIII. konungs íslands og Danmerkur. Þar var margt til
hátíðabrigða en merkust var sérstök konungsglíma til heiðurs
Sagnir 2005 39