Sveitarstjórnarmál - 01.12.1999, Blaðsíða 40

UMHVERFISMAL
Umhverfisstefna Reykjavíkur
- á leið til sjálfbærrar þróunar á nýrri öld
verkefnisstjóri Umhverfisstejhu
Dr. Hjalti J. Guðmundsson,
Reykjavíkur
Inngangur
Borgarlífi nútímans fylgja vax-
andi vandamál sem hafa þróast í
réttu hlutfalli við hnattræna þéttbýl-
ismyndun. Talið er að um árið 2000
muni 3,3 milljarðar manna búa í
borgum, eða helmingur af þeim
6,59 milljörðum manna sem jarðar-
kringlan hýsir. Þéttbýlismyndun á
Islandi hefur farið fram með svip-
uðu sniði. Nú þegar öldin er senn á
enda búa um 40% af heildarmann-
fjöldanum í Reykjavík og um 60% á
höfúðborgarsvæðinu. Þessi þróun er
ekki í rénun og blasir við að i upp-
hafi nýrrar aldar verði Island, líkt og
aðrar þjóðir, að upplifa fyrstu
„borgaröldina“ í sögunni. Ahrif
borganna eru því sífellt að aukast á
kostnað hinna dreifðu byggða. Þetta
þýðir að auka þarf framleiðslu í
dreifbýli til þess að uppfylla þarfir
vaxandi borga. Þéttbýlismyndun
getur því skapað umhverfisógn,
bæði hvað varðar auðlindanotkun
og félagslegan ójöfnuð. Til þess að
sporna við neikvæðum áhrifum
borgarmyndunar er nauðsynlegt að
skapa skynsamlega hugmyndafræði
eða stefnu í umhverfismálum. Um-
hverfisstefnan verður að innihalda
réttláta nýtingu og skiptingu nátt-
úru- og samfélagslegra auðlinda
þannig að hún tryggi komandi kyn-
slóðum sömu möguleika og núver-
andi kynslóð. Jafnframt er mikil-
vægt að nútíma umhverfisstefna
byggi á grundvallarlögmálum um-
hverfisréttar, þátttöku almennings
og að hún uppfylli alþjóðasam-
þykktir.
I þessum greinarstúf verður gerð
grein fyrir vinnu við gerð svokall-
aðrar Staðardagskrár 21 fyrir
Reykjavík. Staðardagskrá er þýðing
á erlenda hugtakinu „Local
Agenda". Hugmyndafræðin byggir
á gerð umhverfisstefnu og umhverf-
isframkvæmdaáætlun fyrir sveitar-
félög eða borgir byggða á sjálfbærri
þróun. Slík stefnumótun er því
nauðsynleg í heimi vaxandi þéttbýl-
ismyndunar til þess að sporna við
neikvæðum áhrifum hennar á um-
hverfí og samfélag. I greininni verð-
ur lýst bakgrunni nýrrar hugmynda-
fræði í umhverfismálum heims-
byggðarinnar og hvemig þessi hug-
myndafræði hefur verið leiðarljós
við gerð Staðardagskrár fyrir
Reykjavík. Greint verður frá helstu
niðurstöðum könnunar um viðhorf
Reykvíkinga til umhverfísmála en
eins og áður sagði er þátttaka og
viðhorf borgaranna eitt af grund-
vallaratriðum í gerð nútíma um-
hverfisstefnu. Að lokum verður rætt
stuttlega um áframhaldandi vinnu
við gerð Staðardagskrár 21 fyrir
Reykjavík.
Ný hugmyndafræói
í upphafi áttunda áratugarins
gerðu menn sér grein fyrir að með
áframhaldandi neysluvenjum íbúa
jarðarinnar kæmi að þeim tímamót-
um að auðlindir myndu þverra en
það þýddi hnattrænt efnahagshrun.
Olíukreppa var staðreynd á þessum
tíma og ljóst var að nýting á nátt-
úruauðlindum var ekki í samræmi
við endurnýjunarhraða. Jafnframt
var farið að gæta matarskorts hjá
þróunarríkjum og veruleg misskipt-
ing var orðin á dreifingu auðs. Árið
1972 var haldin fyrsta stóra alþjóða-
ráðstefnan um umhverfismál og var
hún kennd við Stokkhólm. Niður-
staða þeirrar ráðstefnu var birt í bók
sem heitir „Endimörk vaxtarins" og
bar nafn með rentu. Þar var fjallað
um þau vandamál sem við blöstu og
m.a. ályktað að með þáverandi olíu-
notkun yrði skortur á jarðefnaelds-
neyti innan fárra áratuga. Þessi bók
hlaut nokkum hljómgrunn og varð
þess valdandi að stjómvöld fóm að
gefa umhverfismálum meiri gaum
en áður. Það var síðan árið 1987 að
út kom á vegum Sameinuðu þjóð-
anna stór skýrsla sem ber nafnið
„Okkar sameiginlega framtíð", oft
nefhd Bmndtlandsskýrslan. Hún var
borin undir allsherjarþing Samein-
uðu þjóðanna af stórri alþjóðanefnd
um umhverfi og þróun undir forystu
Gro Harlem Bmndtland. I henni er
bent á þau gífúrlegu vandamál sem
margar þjóðir heimsins eiga við að
glíma í umhverfismálum en jafn-
framt er lögð áhersla á samvinnu
þjóða í baráttunni við vaxandi um-
hverfisvanda. Hér er í fyrsta sinn
skilgreint hugtakið „sjálfbær þróun“
og er átt við þá þróun sem auðgar
lífsgæði fólks án þess að eyða höf-
uðstól náttúruauðlindanna. Síðan
þessi skýrsla kom út hefur orðið
mikil vakning meðal þjóðanna um
mikilvægi umhverfismála og aukinn
skilningur á því að við sem byggj-
um jörðina i dag verðum að geta
skilað henni af okkur til næstu kyn-
slóðar í sama ástandi og við tókum
við henni.
Árið 1992 var haldin ráðstefna í
Rio de Janeiro í Brasilíu þar sem
294