Uppeldi og menntun - 01.07.2012, Blaðsíða 80

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 21(2) 201280
ný aðalnÁmSkrÁ og gömUl nÁmSkrÁrfræði
með því að beita fræðilegri þekkingu, því hugsun okkar hefur ekki náð að henda
reiður á veruleikanum. Hún er alltaf svolítið á eftir framvindunni. Hegel (1967) orðaði
þetta svo að viskufuglinn, ugla Mínervu, hæfi sig ekki til flugs fyrr en á kvöldin.
Andmæli Schwabs gegn hugmyndum um að skipuleggja nám út frá markmiðum
eru margþætt. Ég ætla að nefna hér þrjá þætti:
1. Flestar tilraunir til að grundvalla námskrá á markmiðum hafa einkennst af
fræðilegri rörsýn.
2. Engin markmið sem menn orða ná utan um nema lítinn hluta af veruleika
skólans eða þeim hlutverkum sem skólinn gegnir og þarf að gegna.
3. Námsefnið hefur eigið gildi og á ekki að vera þjónn.
Tveir fyrstnefndu þættirnir tengjast andmælum Schwabs gegn rökhyggju og oftrú á
fræðilegar lausnir á hagnýtum vandamálum. Sá þriðji sækir til húmanískrar mennta-
hefðar.
Ég hef þegar sagt nokkur orð um fyrsta þáttinn. Þeir sem vilja fylgja Tyler og hefðinni
í námskrárfræðum og skipuleggja nám út frá orðuðum og skilgreindum markmiðum
geta ef til vill svarað þessu með því að fallast á að við þurfum víðari sýn en nokkur
ein fræðikenning veitir. Þeir geta haldið í meginatriðin í námskrárfræðum sínum þótt
þeir viðurkenni að óheppilegt sé að skipuleggja skólastarf út frá einni kenningu á ein-
hverju einu fræðasviði eins og til dæmis sálfræði eða félagsfræði. Það er erfiðara fyrir
þá að svara andmælum númer tvö því ef Schwab hefur þar lög að mæla þá dugar ekki
heldur að draga saman þekkingu úr mörgum áttum. Þessi annar þáttur í andmælum
Schwabs tengist efasemdum hans um að orð og fræði muni nokkurn tíma ná utan um
allt sem máli skiptir. Ef til vill velti Hannes Pétursson skáld svipuðum ráðgátum fyrir
sér og orðaði þær með myndrænni og um leið skiljanlegri hætti í einu ljóða sinna þar
sem hann spurði:
Hverju fá orðin, öll þessi gisnu net
lyft upp úr tímans þungu, þytmiklu vötnum?
(Hannes Pétursson, 2005, bls. 188)
Í greininni The practical: Translation into curriculum orðar Schwab þetta svona:
Markmið í námskrá og rökin fyrir þeim hljóta að vera tjáð á tungumáli, vera orðuð.
Slík framsetning getur engan veginn náð utan um allt sem meint var og ætlað í yfir-
vegun um námskrána. … Merkingin er fólgin í öllum ráðum sem ráðið var. Hún
liggur ekki einungis í rökunum með því sem var valið, heldur líka í ástæðum þess að
öðrum kostum var hafnað. Hún felst í blæbrigðum þess sem sagt var meðan málin
voru yfirveguð. (Schwab, 1978, bls. 369)
Ef þetta er rétt þá er merking ákvarðana um námskrá samofin aðstæðum, bundin stað
og stund. Það getur aldrei nema hluti hennar ratað á blað. Hið ósagða skiptir líka máli
og sækir merkingu til kringumstæðna og umhverfis – og þar á meðal til gamalla veggja
sem standa svo notuð sé líking Descartes (1991). Ákvarðanir um námskrá eru alltaf
teknar undir einhverjum kringumstæðum sem engin fræði gera full skil og enginn