Læknablaðið - 15.01.2003, Síða 16

FRÆÐIGREINAR / ALGENGI GEÐLYFJANOTKUNAR
að fólk fer iðulega ekki eftir ráðleggingum lækna og
hætlir fljótt að taka lyf ef það finnur ekki neina verk-
un eða finnur fyrir einhverjum aukaverkunum. Sér-
staklega má gera ráð fyrir að þetta eigi við um geð-
deyfðarlyfin sem oftast verka ekki fyrr en eftir
nokkra daga eða vikur og valda oft ýmsum aukaverk-
unum sem jafnvel koma áður en lyfin fara að verka á
geðdeyfðina. Yfirlitsrannsóknir á klínískum tilraun-
um með geðdeyfðarlyf hafa sýnt að 21-33% hætta
meðferð vegna ónógs árangurs, aukaverkana eða af
öðrum ástæðum óháð því hvaða tegund lyfja er not-
uð (4). Sennilega hætta enn fleiri meðferð þegar ekki
er jafn nákvæmt eftirlit með lyfjatökunni (5). Margir
óttast að verða háðir svefnlyfjum og taka því ekki
meira en þeir telja bráðnauðsynlegt. Fyrir aldarfjórð-
ungi lét borgarlæknirinn í Reykjavík athuga lyfjanotk-
un aldraðra og fann að flestir tóku minna af lyfjunum
en ráðlagt var (6). Svipuð niðurstaða fannst í lítilli at-
hugun á bráðamóttöku í Bandaríkjunum (7). í Egils-
staðahéraði tóku sjúklingarnir svefnlyf samkvæmt
fyrirmælum lækna eða minna, og flestir sem tóku ró-
andi lyf gerðu það eins og læknar mæltu fyrir um, en
enginn meira (8).
Lyf, sérstaklega ný lyf, eru dýr og miklum verð-
mætum sóað ef margir sem fá lyfin nota þau ekki.
Slíkt er einnig fallið til þess að kasta rýrð á
hugsanlegt gagn lyfjanna. Þetta á ekki hvað síst við
um geðdeyfðarlyf. Því er mikilvægt að læknar skimi
fyrir þunglyndisröskun og reynist líklegt að
sjúklingur hafi slíka röskun verði gerð nákvæm
greining. Ef þörf krefur ávísi læknar hæfilegum
skömmtum lyfja eða beiti annarri viðeigandi
meðferð og fylgi sjúklingunum vel eftir meðan á
meðferð stendur. Nýlegar umfangsmiklar rannsóknir
benda til að einföld skimun fyrir þunglyndi með
spurningum um hvort sjúklingurinn hafi á síðustu
tveimur vikum verið dapur, þunglyndur eða vonlaus
og hvort hann hafi verið áhugalaus um það sem hann
hefur þurft að gera eða ekki haft neina ánægju af því.
Sé svo er nákvæm greining (9) ásamt frekari
aðgerðum til að auka gæði meðferðarinnar líkleg til
að gera hana markvissari og betri (10).
Markmið rannsóknar okkar er að afla vitneskju um
hver notkun þessara lyfja sé hjá fólki almennt og hver
séu tengsl hennar við ýmsa lýðfræðilega og klíníska
þætti eins og fólk skýrir frá þeim sjálft. Frá þessari
vitneskju má fá hugmynd um meðferðarheldni og nýt-
ingu lyfjanna og þeirra fjármuna sem varið er til kaupa
á þeim. Rannsókn okkar beinist fyrst og fremst að
geðlyfjanotkun, geðdeyfðarlyfjum, kvíðalosandi lyfj-
um og svefnlyfjum, en hvorki að sefandi lyfjum né örv-
andi. Einnig var spurt um notkun verkjalyíja og ann-
arra lyfja sem ekki verður fjallað um að sinni.
Gögn og aðferð
í tengslum við Gallup-könnun Afengis- og vímuvarna-
ráðs í nóvember 2001 á neyslu áfengis og annarra
vímuefna sem einn höfunda (KT) tók þátt í að undir-
búa fékk hann að leggja fram nokkrar spurningar um
lyfjanotkun, almenna líðan og reykingar, auk spurn-
inga sem vörðuðu áfengismisnotkun og meðferð. Ráð-
ið hefur góðfúslega leyft okkur að nota gögn könnun-
arinnar í þessa rannsókn. Efniviður hennar var feng-
inn úr þjóðskrá með 4000 manna slembiúrtaki af öllu
landinu á aldrinum 18-75 ára, 9,6% reyndust búsettir
erlendis, veikir, látnir eða áttu ekki að vera í úrtakinu.
Svör fengust frá 2439,1168 körlum og 1271 konum. Af
aðferðafræðilegum ástæðum var könnunin framkvæmd
í tveimur hlutum, pósthluta og símahluta. Þó hefur áð-
ur verið sýnt að ekki er verulegur munur á upplýsing-
um sem fást hvorri aðferðinni sem beitt er (11). Til
þess að bæta svarhlutfallið var hluti af símakönnuninni
styttur og skýrir það að mestu innra brottfall sem kem-
ur fram í niðurstöðunum.
Greint er hvernig geðlyfjanotkunin skiptist milli
kynja, eftir aldri, eftir því hve mikinn hluta ársins fólk
hefur notað lyf, tengsl lyfjanotkunar við líðan, lækn-
isleit. reykingar, áfengisvandamál, menntun, hjúskap-
arstétt, tekjur, störf og vinnuálag.
Upplýsingar um magn lyfjasölu og verð lyfjanna
út úr apóteki eru fengnar frá heilbrigðis- og trygg-
ingamálaráðuneyti, skrifstofu lyfjamála.
Við tölfræðilega útreikninga var notað SPSS forrit
(12). Við samanburð á tíðnitölum var notað kí-kvaðr-
at próf og áhættuhlutföll (relative risks) og líkinda-
hlutföll (odds ratios) reiknuð með 95% vikmörkum.
Þegar tekið var tillit til fleiri þátta, svo sem kyns og ald-
urs, voru líkindahlutföll fyrir hugsanlega áhættuþætti
reiknuð með lógistískri aðhvarfsgreiningu til að meta
áhættuhlutföll. Kí-kvaðrat fyrir leitni (test for trend)
var notað til að kanna stigvaxandi breytingar. Mark-
tækni mörk voru sett við p<0,05 og 95% vikmörk eru
kynnt án þess að leiðrétt sé fýrir fjölda prófana.
Niðurstöður
Nettósvarhlutfall var 63,6%. Svörun var heldur lak-
ari hjá körlum en konum, en ekki reyndist marktæk-
ur munur á aldursdreifingu karla og kvenna meðal
svarenda og íbúa á sama aldri. Talsvert innra brottfall
var, einkum að því er varðaði upplýsingar um fjöl-
skyldutekjur og um hve lengi lyfin hefðu verið tekin,
en sú spurning var ekki lögð fyrir þá sem svöruðu
stuttri símakönnun (um 10% svarenda).
Tæplega 20% höfðu notað einhver geðlyf ein-
hvern tíma á undanförnum 12 mánuðum, tafla I. Af
töflunni má sjá að 1,7% tóku geðdeyfðarlyf, kvíðalyf
og svefnlyf á árinu og 3,6% tóku eingöngu geðdeyfð-
arlyf, 1,9% tóku kvíðalyf eingöngu og 8,1% tóku ein-
göngu svefnlyf.
Tafla II sýnir ársalgengi notkunar lyfjanna eftir
kyni. Ekki er marktækur munur nema að því er varðar
kvíðalyf. En sé tekið tillit til þeirra sem hafa leitað að-
16 Læknablaðið 2003/89