Læknablaðið - 15.01.2003, Síða 30

FRÆÐIGREINAR / ÚTGJÖLD VEGNA HEILBRIGÐISÞJÓNUSTU
athygli að þeir sem voru ekki í vinnu vörðu hlut-
fallslega meiru af heimilistekjum sínum til heilbrigð-
ismála en aðrir atvinnuhópar (3,5%)- Einnig sést að
atvinnulausir vörðu hærra hlutfalli af heimilistekjum
sínum til heilbrigðismála en þeir sem ekki voru at-
vinnulausir. Loks kemur í ljós að eftir því sem heimil-
istekjur voru lægri því hærra var hlutfall heilbrigðis-
úlgjalda af tekjunum. Hlutfall heilbrigðisútgjalda í
lægsta tekjuhópnum reyndist þannig sérlega hátt
(5,3%). Ekki var munur á hlutfalli heilbrigðisútgjalda
eftir hjúskapar- eða foreldrastöðu, fjölda heimilis-
manna, námsstöðu, búsetu eða menntun.
Umræða
Samkvæmt rannsókninni voru stærstu heilbrigðisút-
gjaldaliðir heimilanna tannlæknisþjónusta, lyf, tæki
og lyfjabúðarvörur, og læknisþjónusta (í þessari röð).
Mestan krónutölukostnað vegna heilbrigðismála var
að finna hjá fólki á miðjum aldri (45-54 ára), giftum
og sambúðarfólki, foreldrum ungra barna, stórum
fjölskyldum, fólki í fullu starfi, og fólki með háar
tekjur og menntun. Þegar aftur á móti var litið til
kostnaðarbyrði í hlutfalli við heimilistekjur skáru
konur, fólk eldra en 55 ára eða á aldrinum 18-24 ára,
fólk utan vinnumarkaðar, atvinnulausir og lágtekju-
fólk sig úr. Þessar niðurstöður eru hliðstæðar erlend-
um niðurstöðum (15-21). Þó vekur athygli lægri út-
gjaldaupphæð aldraðra en annarra aldurshópa á Is-
landi. Aldraðir eru samt með mestu hlutfallslegu kostn-
aðarbyrðina vegna lágra tekna. Sömuleiðis varði fólk
með lægstu heimilistekjurnar fæstum krónum allra
tekjuhópa til heilbrigðisþjónustu, en samt hlutfalls-
lega mestu. Raunar er hlutfallsleg kostnaðarbyrði
hvergi hærri en meðal lágtekjufólksins (5,3%).
Síðan gögnum þessarar rannsóknar var safnað
hefur reglum um komugjöld sjúklinga vegna sérfræð-
ingsþjónustu og rannsókna verið breytt og kostnað-
armörk afsláttarkorta hafa hækkað. Verulegar breyt-
ingar hafa einnig verið gerðar á reglum um þátttöku
Tryggingastofnunar í lyfjakostnaði. í heild má reikna
með að kostnaður sjúklinga hafi aukist vegna þessara
breytinga, en óljóst er hvaða áhrif þær hafa á þann
hópamun sem hér hefur verið lýst.
Ákvarðanir stjórnvalda um greiðsluþátttöku sjúk-
linga eru stórpólitískar í eðli sínu, því þær snerta
grundvallarmarkmið íslenska heilbrigðiskerfisins um
jafnan aðgang allra landsmanna að heilbrigðisþjón-
ustu. Færa má gild rök fyrir því að kostnaður sjúk-
linga í íslenska heilbrigðiskerfinu sé þegar kominn á
varasamt stig. Nýlegar rannsóknir hérlendis sýna að
þeir sem hafa hærri krónutöluútgjöld vegna heilbrigð-
ismála og hærra hlutfall útgjalda af heimilistekjum
fresta frekar en aðrir læknisþjónustu, þó þeir telji sig
hafa þörf fyrir þjónustuna (6).
Stjórnvaldsákvarðanir er varða hækkanir á komu-
gjöldum og öðrum þjónustukostnaði sjúklinga og
takmarkanir á endurgreiðslu vegna lyfja eru iðulega
teknar án þess að fram fari greining á áhrifum breyttr-
ar skipanar, meðal annars með tilliti til kostnaðar
sjúklinga og aðgengis að þjónustu. Breytingar innan
heilbrigðiskerfisins hafa að verulegu leyti byggst á
huglægum forsendum, svo sem þeim að of margir
sjúklingar fari til læknis eða taki lyf án þess að þurfa
þess, eða að sjúklingar geti vel greitt meira fyrir heil-
brigðisþjónustuna án þess að það bitni á þjónustu-
notkun þeirra, aðgengi að þjónustu eða heilsufari.
Slíkar forsendur eru sjaldnast sannreyndar. íslensk
stjórnvöld virðast enn hafa þá opinberu skoðun að
aðgengi að heilbrigðisþjónustunni sé auðvelt og til-
tölulega jafnt milli hópa (5). Þó benda nýlegar rann-
sóknir hérlendis til að svo sé ekki og ein af ástæðun-
um er útlagður kostnaður sjúklinga (22).
Þörf er á frekari rannsóknum á þáttum er áhrif
hafa á heilbrigðisútgjöld einstakra þjóðfélagshópa
eftir útgjaldaliðum og áhrifum útgjaldanna á notkun
og aðgengi að heilbrigðisþjónustunni. Þá skiptir miklu
að komið verði á fót hérlendis skipulegri gagnasöfn-
un og gagnaúrvinnslu um veikindi og sjúkdóma,
þjónustukostnað og notkun heilbrigðisþjónustu, bæði
almennt og í einstökum þjóðfélagshópum. Þessi gagna-
söfnun og úrvinnsla þarf að vera reglubundin svo
rannsaka megi afleiðingar stjómvaldsaðgerða og ann-
arra áhrifaþátta og fylgjast með breytingum á kostn-
aði, þjónustunotkun og aðgengi að þjónustu yfir
tíma. Með þeim hætti væri unnt að byggja traustari
grundvöll undir heilbrigðismálaumræðu og stjórn-
valdsaðgerðir í heilbrigðismálum hérlendis og leggja
raunverulegt mat á hvort við nálgumst eða fjarlægj-
umst þau megin markmið sem íslenska heilbrigðis-
kerfinu eru sett.
Þakkir
Heilbrigðiskönnunin Heilbrigði og lífskjör íslend-
inga sem greinin byggir á hlaut styrk frá Rannsóknar-
ráði íslands (Vísindasjóði) og Rannsóknasjóði Há-
skóla Islands.
Að auki veitti Rannsóknasjóður Háskóla íslands
sérstakan styrk til gagnaúrvinnslu og skrifa þessarar
greinar.
Heimildir
1. OECD Health Data 2001. Frakktand: OECD; 2002.
2. Hollingsworth JR, Hage J, Hanneman RA. State Intervention
in Medical Care: Consequences for Britain, France, Sweden,
and the United States, 1980-1970. Ithaca, New York: Comell
University Press; 1990.
3. Cockerham WC. Medical Sociology, 8th ed. Upper Saddle
River, NJ: Prentice-Hall; 2001.
4. Lög um heilbrigöisþjónustu nr. 97/1990.
5. Heilbrigðis- og tryggingamálaráðuneytið. Heilbrigðisáætlun
til ársins 2010: Langtímamarkmið í heilbrigðismálum. Reykja-
vík: Heilbrigðis- og tryggingamálaráðuneytið; 2001.
6. Vilhjálmsson R, Jörundsdóttir E, Sigurðardóttir H, Jóhanns-
dóttir PB. Þættir tengdir aðgengi að læknisþjónustu á íslandi.
í: Sveinsdóttir H, Nyysti A, ritstj. Framtíðarsýn innan heilsu-
gæsluhjúkrunar. Reykjavík: Háskólaútgáfan; 2001.
30 Læknablaðið 2003/89