Þjóðlíf - 01.05.1986, Blaðsíða 27

þeirra eggja, sem sogin hafa
verið úr v-þýskum konum séu nú
nærri 10.000 og um 71 prósent
þeirra hafi verið frjóvguð. Aðeins
2-3 prósent frjóvgaðra eggja
enda sem lifandi börn. Bæði eru
afföllin mikil þegar þeim hefur
verið komið fyrir í legi konu og
gölluð egg eru skilin frá
heilbrigðum. En hvað verðurum
afganginn?
Prófessor Kurt Zehn við Köln-
arháskóla telur að um 1000 fóst-
ur séu geymd í frystikistum víðs
vegar um heiminn og bíði þess
að komast í móðurkvið. Par á
meðal eru fóstur eigenda sem
tótist hafa áður en tími gafst til
viðeigandi aðgerðar, fóstur
hjóna sem hætt hafa við aðgerð,
slitið samvistum eða hjóna sem
tekist hefur að eignast barn með
eðlilegum hætti. Kurt Zehn telur
ólíklegt að þessi fóstur komist
nokkru sinni í móðurkvið -
nema til þess kæmi að kona
óskaði eftir frjóvguðu eggi ann-
arrar konu, en sá möguleiki er
suðvitað alltaf fyrir hendi.
Ofannefndur Robert Edwards
telur, að þau fóstur, sem nú eru
9eymd í frystihúsum sjúkrahúsa
víða um heim, verði að teljast
brottfallsefni sem vísindamenn
hafi rétt til að nota í vísindaskyni.
Nýyrðinu pre-embryonen hefur
skotið upp meðal vísindamanna
[ seinni tíð, en það má þýða með
'slenska heitinu for-fósturstig.
Petta nýyrði er viðhaft um frjóvg-
egg yngri en 14 daga, sem
ekki er búið að færa í móðurkvið
egg sem lifa ekki í eiginlegum
skilningi þess orðs en geta ein-
^vern tíma orðið að mannverum.
Ef til vill er þessi skilgreining brot
e öllu siðgæði vísindamanna, því
sPyrja má hver sé munurinn á
[dóvguðu eggi og frjóvguðu eggi
1 eióðurkviði. Er hér ekki um
0rðaleik að ræða, uppfundnum í
Því skyni að fá fólk til að líta slfk
egg öðrum augum en „venjuleg"
frjóvguð egg? Tímaritið Spiegel
er þeirrar skoðunar og bætir við,
að vissulega geti fólk fagnað
tækni sem bætir úr barnsleysi
fólks, en flestir myndu láta sér
illa lynda fyrirbæri eins og leigu-
mæður og afgangsfóstur. Blaðið
er þeirrar skoðunar að almenn-
ingsálitið sé tæpast á þann veg
að líta beri á læknislistina sem
hverja aðra markaðsvöru þar
sem egg, sæði og mæður gangi
kaupum og sölum.
MÖGULEGT ER AÐ barn,
sem getið er í glasi eða með
tæknifrjóvgun, eignist fimm for-
eldraígildi. í fyrsta lagi líffræði-
legaforeldra (tvo), lánsmóður
(ein, sem gengur með barn sem
búið er til úr hennar eigin eggi
eða annarrar konu og sæði
eiginmanns síðarnefndu kon-
unnar) og félagslega foreldra
(tvo). Vart þarf að taka fram þá
tilfinningalegu og félagslegu
flækju sem barnið getur átt fyrir
höndum síðar meir á ævinni ef
það kemst að því hvernig í pott-
inn erbúið.
Áður fyrr störfuðu eingöngu
kvenlæknar á kvensjúkdóma-
stöðvum, en nú eru þar einnig
að störfum dýralæknar, líffræð-
ingar og mólekúlerfðafræðingar.
Innan dýralækninga eru ýmiss
konar inngrip [ náttúruna daglegt
brauð og því eðlilegt að dýra-
læknar hafi áhuga á að starfa að
þessum málum í mannheimi. Nú
er unnt að búa til eineggja tví-
bura í dýrum með því að skipta
fóstri snemma á lífsleið þess og
hið sama væri tæknilega mögu-
legt að gera við mannsfóstur.
Vaxtarhormónum úr rottum hef-
ur verið komið fyrir í músum og
fengin nokkurs konar „súper-
mús“, og nýlega tókst vísinda-
mönnum að koma vaxtarhorm-
óni úr manni í kanínur, kind og
svín. í hrossarækt hefursvokall-
að „delayed twinning" verið
stundað um tíma, en þá er um
það að ræða að frjóvguðu fóstri
er skipt í tvennt, annar helming-
urinn settur í hryssuna og hinn
frystur. Ef afkvæmi hryssunnar
reynist á einhvern hátt ákjósan-
legt er hægt að búa til nákvæma
eftirlíkingu af því síðar, e.t.v.
þegar fyrra afkvæmið er dautt úr
elli! Bandaríski líffræðingurinn
George Seydel velti því fyrir sér
fyrir nokkru hvort ekki mætti nota
þessa aðferð í mannheimi: kon-
ur gætu hugsanlega gengið með
eigin eineggja tvíbura og eigin-
maðurinn yngt upp hjá sér með
annarri nákvæmlega eins konu
síðar meir!
Hér hefur vissulega verið
dregin upp dökk mynd af þeirri
framtíð sem erfðatæknin getur
hugsanlega búið yfir. En vita-
skuld er unnt að nota tæknina
bæði til góðs og ills. Hið góða við
genatæknina er, að með því að
kortleggja erfðavísa mannsins
má smám saman finna ýmsa
erfðagalla hjá mannfólkinu og
hugsanlega bæta úr þeim. Nú er
unnt að sjá um 70 erfðagalla
með því að taka legvatnssýni en
ekki fyrr en á 16. viku með-
göngu. Að sögn sérfræðinga á
sviði genatækninnar verður
innan skamms hægt með nýrri
aðferð að greina 2.300 þekkta
erfðagalla þegar á 8. viku með-
göngu. Aðferðin byggir á því að
taka bita úr legkökunni og greina
erfðaefnin í henni.
Þessari þekkingu og tækni
fleygirörtfram. Framtíðarmark-
miðið er að reyna að bæta nátt-
úruna - mynda ný gen í stað
hinna gölluðu. Ósjaldan orsakar
aðeins einn rangt myndaður
erfðavísir stórkostlegan galla í
mannverunni. Lítill vandi mun nú
vera að mynda gen í stað hinna
gölluðu, en hins vegar vandast
málið þegar koma á geninu fyrir.
Menn hafa þá tækni ekki enn á
valdi sínu sem tryggir að erfða-
vísirinn starfi rétt, t.d. er ekki
ennþá unnt að finna réttan
skammt af erfðavísinum. Fræði-
lega séð er þessi tækni mögu-
leg. Hugsanlegt væri að „laga“
erfðavísi sem veldur dvergvexti,
en svo gæti farið að mannveran
yrði risavaxin. Flestum vísinda-
mönnum ber saman um að langt
muni líða þar til menn hafi þessa
tækni á valdi sínu. Breska vís-
indatímaritið Lancet telur þannig
að þessar hugmyndir manna
verði ekki að veruleika í náinni
framtíð, ekki frekar en skilningur
og úrbætur á ellihrörnun.
HVAÐ SEM ÖLLUM framtíð-
arvangaveltum á sviði erfða-
tækni líður er Ijóst, að margir
bera ugg í brjósti vegna framtíð-
arinnar. Mönnum virðist sem vís-
indunum séu engin takmörk sett
og að óprúttnir vísindamenn,
sem vissulega eru til, muni
ganga fram á ystu nöf. Almenn-
ingsálitið eryfirleitt ekki hliðhollt
því að „fiktað" sé við náttúru
mannsins og búast má við
deilum milli vísindamanna sem
krefjast rannsóknafrelsis og
stjórnvalda sem óttast almenn-
ingsálitið. Bandaríkjastjórn hefur
til dæmis tekið fyrir fjárveitingar
á þessu sviði, en opinbert fé hef-
ur fram til þessa kostað um 85
prósent þessara rannsókna. Al-
freð Árnason, erfðafræðingur
hjá Blóðbanka Islands, sagði f
samtali við ÞJÓÐLÍF að auðvit-
að mætti misnota þessa tækni
gróflega, eins og allt sem mann-
skepnan finnur upp. „Aðalhætt-
an stafar af vitlausum stjórn-
málamönnum og þægð vísinda-
manna við þá. Hitler hefði t.d.
ekki þótt ónýtt að ráða yfir þess-
ari tækni á sfnum tíma."
Nýlega var sýnd í sjónvarpinu
kvikmyndin The Boys from Braz-
il en hún fjallaði einmitt um svo-
nefnt „klóning" innan gena-
tækninnar. (myndinni hafði verið
tekinn vefur úr Hitler og honum
komið fyrir í eggi kvenna. Síðan
fæddust nákvæmar eftirlíkingar
af Hitler víðs vegar um heiminn
- til að tryggja framtfð nasism-
ans! Tæknin er þó ekki komin
svo langt að þetta sé unnt, eins
og margir virðast halda. Eftirlfk-
ingar hafa verið gerðar af frosk-
um, en þá hefur verið notaður
vefur úr mjög ungum dýrum,
nánast á fósturstigi, og ekki mun
unnt að nota vef úr fullorðnum
skepnum. En hver veit hvað
framtíðin ber í skauti sér'?
Framtíðarmarkmið gena-
tækninnar er að bæta náttár-
una — mynda ný gen í stað
gallaðra.
ÞJÖÐLÍF 27