Tímarit Máls og menningar - 01.12.1940, Blaðsíða 57

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
239
ur þá eina, sem gert liafa efnishyggjuna aö heimsskoðun, sjálf-
rátt og vísvitandi, .... Marxista, kommúnista og sósíalista 19.
og 20. aldar.“ Þessi skilgreining er æskilega glögg og ákveðin.
IJm gagnrýni Nordals á efnishyggjumönnum er það að segja,
að óvenjulegt er nú orðið hér á landi að sjá jafndrengilegan
vopnaburð, þegar veitzt er að þessum utangarðsmönnum þjóðfé-
lagsins'. Hér er auðsjáanlega á ferðinni maður, sem liefur svo
hreinan skjöld sjálfur, að liann má við því að láta andstæðinga
sína njóta sannmælis, þarf ekki að falsa þeim skoðanir né dæma
þá fyrir fram óalandi og óferjandi. Lýsing Nordals á efnishyggj-
unni og afstöðu efnishyggjumanna er gerð af sanngirni og sam-
vizkusemi, og hún er að miklu leyti rétt, en þar sem út af bregð-
ur, er víst misskilningi um að kenna.
II.
Hér skal orðið efnishyggjumaður notað í sömu merkingu og
gert er í hók Nordals, að þvi tilskildu, að átt sé við mann, sem
aðhyllist svokallaða dialektiska efnishyggju, en svo nefna Marx-
istar, kommúnistar og sósíalistar sína heimspekistefnu.
Um meginsjónarmið lífsspeki Nordals ætti honum og efnis-
hyggjumanninum að geta komið saman að miklu leyti. Efnis-
hyggjumaðurinn mun þó leggja áherzlu á það, að sú siðfræði
sé ekki viðhlítandi, sem kennir einstaklingnum að leita sinnar
hamingju, án þess að leita um leið liamingju allra manna. Hann
mun jafnvel halda því fram, að sönn lífshamingja einstaklings-
ins, samfara sönnum þroska, sé ekki hugsanleg, á meðan mikill
hluti mannkynsins á að búa við örbirgð, á meðan mannlífið er
jafn grimmt, ranglátt, ófagurt og óskynsamlegt sem nú. Þetta er
að minnsta kosti „andleg reynsla“ fjölmargra efnishyggjumanna.
Því mun verða svarað, að svona óeigingjarnir séu menn eklci
yfirleitt. En ég held, að krafan um hamingju til lianda öllum
mönnum sé ekki einkum sprottin af óeigingirni, heldur miklu
fremur af þeirri heilbrigðu eigingirni, sem þarfnast þess að sjá
í hinni félagslegu tilveru mannúð, réttlæti, fegurð og umfram
allt skynsamlegt vit, til þess að geta notið hennar til fulls.
Þessi afstaða krefst nokkurs persónuþroska — ákveðins þroska
andlegra eiginda, sem Nordal metur sýnilega mikils. Honum og
efnishyggjumanninum kemur þvi saman um, að skilyrði sánnr-
ar hamingju sé sannur þroski. En um þroskaleiðina gæti aftur
orðið ágreiningur, og líklega einnig um það, hvað sé sannur
þroski. Til dæmis mun efnishyggjumaðurinn ekki geta fallizt á,
að ákjósanlegasta þroskunarleiðin sé sú að miða líferni sitt við
jafnósannaða tilgátu og þá, að líf sé eftir dauðann. Hans lif-