Tímarit Máls og menningar - 01.04.1964, Blaðsíða 24

Tímarit Máls og menningar
í ábyrgö fyrir veruleik þess sem ger-
ist á sviðinu; ef ekki, standa orðin í
ábyrgð fyrir aungu, og leikritið er
útí bláinn.
Onnur tálsnara sem bíður leikrita-
skálds er sú þegar hann lætur eftir á-
stríðu sinni til að prédika móral yfir
almenníngi í leikhúsinu. Hversvegna?
Vegna þess að siðgæði er sennilega
sá einn varníngur sem hver skósmið-
ur og innanbúðarstúlka í salnum hef-
ur feingið eins vel útilátinn og leik-
höfundurinn, ef ekki betur. Oft þegar
fer að líða á kvöldið og margir eru
orðnir syfjaðir og farið að lánga í
háttinn, þá liggja sum leikskáld á því
lúalagi að vinda sér uppá sviðið
skrýddir gervi einhvers leikarans og
taka nú til í drynjandi bassa guðs,
líkt og þegar verið er að hræða
krakka með bola, að gefa út af sér
gamla rórillið um nauðsyn hvern-
dagslegrar meðalhegðunar í bæarfé-
laginu. Stundum er þvílíkur gángur í
þeim að það er einsog þeir þættust
hafa fundið þetta upp sjálfir og væru
búnir að gleyma að nákvæmlega þessi
skamtur meðalhegðunar er snar þátt-
ur mannlegrar sambúðar, og ef svo
hefði ekki verið mundi bæarfélagið
vera hrunið fyrir laimgu og ekki einu-
sinni til leikhús. Skáldið gleymir líka
að ef hann hefði fundið upp einhverja
frábrugðna siðferðisreglu, annað-
hvort fyrir ofan eða neðan þetta vana-
lega meðallag hér í bænum, þá mundu
rétthugsandi menn í leikhúsinu vera
farnir að ræskja sig og gott ef skit-
inhæla væri ekki byrjuð að skyrpa á
leikarana. Margur minnist með hryll-
íngi hinnar óþolandi siðgæðisþvælu
nær lokum Péturs Gauts sem fer lángt
með að ónýta þetta ágæta skáldverk
á leiksviði. Eða tökum dæmi af nú-
tímahöfundi einsog Ionesco sem í
Nashyrníng sínum sætir færi um það
bil leikurinn er á enda og lætur eina
höfuðpersónuna stíga útúr hlutverki
sínu til þess að gefa út af sér formúlu
sem á að bæta heiminn. Auðvitað er
Ionesco ekki meiri siðferðishetja en
ég og þú og aðrir vanalegir menn sem
fá að gánga lausir, þó hann sé kanski
miklu frumlegra leikritaskáld en við
báðir til samans. Sköllótti maðurinn
með gleraugun og hátíðasvipinn og
túperaða stúlkan sem er máluð eins-
og vikustaðið lík í framan, — hvað
er líklegra en þau hafi hvort um sig
stuðlað eins mikið og Ionesco, eða
meira, að því að gera heiminn betri?
Skóladæmi þess, hvernig góður rit-
höfundur getur farið með sig á því að
prédika hverndagslega borgaralega
meðalhegðun einsog einhverja him-
indýrð, er sá mórall sem Goethe gerir
að miðþýngdarstað sögunnar um
Faust: karlmaður sefur hjá kven-
manni og vinnur sér þarmeð til þeirr-
ar refsíngar af guði að fara til helvít-
is. Þegar maður þessi, Faust, er nær
dauða, þá kemur uppúr dúmum að
reyndar hafði hann beitt sér fyrir því
að skurðir yrðu settir í saltmýrar til
14