Tímarit Máls og menningar - 01.04.1964, Blaðsíða 120

Tímarit Máls og menningar
(bls. 83), að báðar sögurnar geymi frum-
heimildir um Vínlandsferðirnar. Það er
ekki með neinni vissu hægt að benda á, að
höf. Eiríks sögu hafi haft mikið „original
material" til úrvinnslu. Aðalheimildir hans
munu hafa verið rit Gunnlaugs Leifssonar
og Grænlendinga saga og almennur land-
fræðivísdómur fróðra og lærðra manna um
hans daga. Jón Jóhannesson bendir á, að
höfundur Eiríks sögu hafi „búið til söguna
um Þorbjörgu lítilvölvu“. Þar með er ekki
sagt, að sú frásögn sé ekki sæmileg menn-
ingarsöguleg heimild, þótt hún eigi ekkert
skylt við sögu Guðríðar Þorbjamardóttur.
Þegar þannig er ástatt um vinnubrögð höf-
undar, verður ekki mikill trúnaður lagður
á sögur hans um Þórhall veiðimann og
Bjarna Grímólfsson. Einhvern Bjama varð
hann að hafa í sögunni. Skip þeirra beggja
hrekur undir Irland, en þangað bar einnig
Eirík rauða, þegar hann hrakti „um haf
innan“. Samkvæmt landfræðihugmyndum
höfundar liggur írland í engri órafjarlægð
frá löndum Vesturheims. Jón Jóhannesson
hefur skýrt, af hverju sú landfræðiskekkja
er sprottin, en sögur, samdar til skýringar á
vitlausri landafræði, eru skáldskapur.
Fróðleikurinn um ferðir þeirra Þorfinns
karlsefnis og Grænlendinga til Norður-
Ameríku um aldamótin 1000 mun hafa
varðveitzt í ætt hans. Snorri Þorfinnsson,
fæddur á Vínlandi, var langafi Brands bisk-
ups Sæmundssonar á Hólum (d. 1201). Á
dögum Brands og jafnvel undir handar-
jaðri hans mun Grænlendinga saga hafa
verið rituð. Hún hefur á sér allt snið trú-
verðugra frásagna, er dálítið frumstæð í
framsetningu og byggingu og er grundvöll-
urinn að þekkingu okkar á Vínlandsferðun-
um. Sagan virðist frá fyrsta skeiði sagna-
ritunarinnar og sett saman fyrir syndafall
sagnalistarinnar og áróðursins á íslandi.
G. J. leggur fyrstur frásögn Grænlend-
inga sögu til grundvallar í riti um Vínlands-
ferðirnar. Bók hans er merkur áfangi á leið
þessa rannsóknarefnis. Margt er þar skarp-
lega athugað og vel sagt, en sú aðferð, að
fylgja texta Grænlendinga sögu, en auka
síðan frásögnina viðbótum úr Eiríks sögu,
er að engu hafandi, meðan ekki er ljóst, að
viðbæturnar séu annað en 13. aldar diktur.
Menn hafa um allangt skeið reynt að
staðsetja þau lönd, sem víkingar fundu í
Norður-Ameríku, en ekki orðið alls kostar
á eitt sáttir. Það mun enginn teljandi á-
greiningur um það, að Helluland sé suður-
hluti Baffinslands, Markland sé Labrador-
ströndin og jafnvel norðurhluti Nýfundna-
lands, en Vínland hafa menn sett á ýmsa
staði allt norðan frá nyrzta hluta Nýfundna-
lands og suður til New York eða jafnvel
farið með það enn lengra suður.
Landfræðisaga Vínlands er eitthvað á
þessa leið:
Um 990 finna norrænir menn stað á aust-
urströnd Norður-Ameríku, sennilega ein-
hvers staðar fyrir sunnan 50° n.br. (St.
Lawrence-flóann eða White Bay á Ný-
fundnalandi og) nefna hann Vínland ann-
aðhvort í áróðursskyni eða af því að Þjóð-
verji, sem var með leiðangrinum (Tyrkir,
sennilega frá Túringen), þótti landskostum
svipa til vínyrkjuhéraða Suður-Þýzkalands.
Nafnið verður til þess að draga að sér
sagnir um sælueyjar; þar á að vaxa vínvið-
ur og sjálfsánir akrar (Adam frá Brimum).
I byrjun 12. aldar hafa menn mjög óljós-
ar hugmyndir um legu Vínlands, en þá gera
Grænlendingar út leiðangur að leita þess,
en um hann er ekkert vitað að öðru leyti.
Seint á 12. öld mun Grænlendinga 6aga
samin, en þar segir svo af ferðum Leifs
heppna, að hann sigldi tvö dægur landnyrð-
ingsveður af Marklandi, „áður þeir sáu
land ... og komu að ey einni, er lá norður
af landinu". Síðan sigldu þeir „í sund það,
er lá milli eyjarinnar og ness þess, er norð-
ur gekk af landinu; stefndu í vesturætt fyr-
110