Tímarit Máls og menningar - 01.09.1965, Side 57

tónasamböndum. Þetta mátti einnig
læra af Schönberg.“ Sem kunnugt er,
lagði Schönberg ekki tólftónakerfið
til grundvallar í kennslu sinni, heldur
skilning á meisturum fortíðarinnar.
Og sú staðreynd, að það tók hann
og nemendur hans heilt ár, að því er
Eisler segir, að rýna Kunst der Fuge
eftir Bach, er meðal annars til vitnis
um, hve slík grandskoðun samhliða
tónsmíðakennslunni var gagngerð.
Að vísu rakti Eisler þann skilning
á verkum sígildra meistara, sem hann
fann hjá Schönberg í svo ríkum mæli,
ekki eingöngu til yfirburðahæfileika
meistara síns, heldur þekkingar, sem
gengið hafði mann frá manni, allar
götur aftur frá Schönberg til Zemlin-
sky, Brahms og Schumanns og ennþá
lengra. Þeirri þekkingu, auðgaðri
nýjum athugunum sjálfs sín, miðlaði
Eisler aftur nemendum sínum og vin-
um, og hún varð þeim ógleymanleg
reynsla.
Af þessu skilst hin óttablandna
virðing Eislers fyrir þessum manni,
sem bar ekki aðeins umhyggju fyrir
nemanda sínum í kennslustundum,
heldur var honum stoð árum saman
og kenndi honum meistaratök á list
sinni. Það var þó annað en léttur
leikur, að því er Eisler telur, svo þver-
lundaður hafi hann verið á þeim ár-
um. Það sem hann gat ekki lært af
Schönberg, kemur síðar til umræðu.
En einmitt þess vegna ber ekki að
dyljast þess, er nú var sagt. Því þessi
Eisler og Schönbcrg
hlið málsins getur einnig skýrt að
nokkru hið flókna ósamþykki Eislers
og kennara hans, sem bryddi að vísu
á þegar á námsárunum, en kom ekki
til fulls í ljós fyrr en síðar.
Árið 1922 fær Schönberg fjárhæð
frá sér ókunnri velgerðarkonu til
styrktar gáfuðum en fátækum nem-
endum sínum. Gefandinn er augsýni-
lega geðtruflaður og áttar sig ekki
á verðfallstímunum, ])ví að fúlgan er
nær einskis virði. Schönberg ritar
henni þakkarbréf og kveðst hafa af-
hent féð þeim Eisler og Rankl, tveim-
ur bráðgáfuðum lærisveinum sínum.
(Það er sá Rankl, sem Schönberg
biður skömmu fyrir dauða sinn að
færa verk sitt „Jakobsstigann“ í
hljómsveitarbúning, þar sem hann
kenni sig ekki lengur mann til þess).
Hann skýrir Eisler frá þessu og heitir
á hann að skrifa nú velgjörðarkonu
þessari, sem auðsjáanlega sé mjög
sjúk, afarkurteislegt og hlýlegt bréf,
svo að hún megi njóta draums síns.
Drög að bréfinu vill hann fá að sjá,
áður en frá því sé gengið.
Það er komið allt fram á árið
1942, er Bertolt Brecht, sem Eisler
kemur í kynni við Schönberg, fer
nokkrum orðum um „harðstjórann“
i skiptum við nemendur sína gamla,
sem sjálfir eru þá teknir að hærast.
Honum er skemmt, er hann sér, að
Eisler er ekki laus við skjálfta, þegar
hann gengur á fund Schönbergs, og
gerir sér rellu út af því, hvort háls-
167