Tímarit Máls og menningar - 01.09.1965, Side 69

og kvikmyndatónlist (1927 til 1933).
í öllum þessum verkum er að vísu
auðheyrt, hvað hann hefur lært af
kennara sínum, en hann varpar þar
samt fyrir borð kenningum hans um
tónfestileysi og nýskipan tónsmíða-
efnisins. Verkin eru tónöl, en hinn
tónali blær þeirra er hressandi, nýr
og frumlegur. í kórverki fyrir manns-
raddir einar, „Auf den Strassen zu
singen“ (Til söngs á götum úti) má
þegar glögglega kenna hina nýj u hetju,
verkamanninn, sterkan og djarfan í
vissu sinni um framtíðarsigur. Ekki
síður en í kunnustu sönglögum hans
frá því um 1930, tónlistinni við
„Móðurina“, „V arúðarráðstöf un“
(Massnahme) og mörgum öðrum
verkum. Hér þróast hinn alkunni
Eislersstíll, er síðar frjóvgaði stofu-
tónlist hans og hlj ómsveitarverk. Og
það er engin tilviljun, að Eisler velur
einmitt hin alþýðlegu söngform öðr-
um fremur: sagnljóðið (ballade),
kórlög og göngulög, söngljóð og — í
stærra formi — kantötuna, og fyllir
þau baráttumóði hinna framsæknu
samfélagsafla og mælskri andagift al-
þýðubyltingarinnar. Stíll hans er
kjarnmikill, harðskeyttur, fjaður-
magnaður og sveigjanlegur og jafn-
framt vingjarnlega létt yfir honum,
og kemur tónlistin löngum á óvart
með mótsagnakenndum tengslum við
textann og atburði sviðs og kvik-
myndar.
Skilagerð við tólftónastílinn verð-
Eisler og Schönberg
ur ekki aftur eiginlegt viðfangsefni
Eislers fyrr en á árum hans erlendis.
Eftir að hann hefur látið stofutónlist
og hlj ómsveitarverk liggja í láginni í
mörg ár, tekur hann að fást aftur þó
nokkuð við þessi form. Einkum í
Ameríku verða til mörg stofutónverk
og nokkur hljómsveitarverk auk mörg
hundruð sönglaga og verka í ein-
söngskantötuformi. En árum saman
hafði Eisler talið, að sinfónsk verk
og stofutónverk fyrir hljóðfæri ættu
aðeins mjög takmarkaðan rétt á sér.
Og þá skoðun hafði hann látið opin-
berlega í ljós. Nýju samfélagi manna,
ritaði hann, hentuðu einkum söng-
verk og önnur hin virkari form (an-
gewandte Gattungen). Smærri hljóm-
sveitarform voru honum fyrst og
fremst tilraunatækifæri og æfingar í
rökvísri tónlistarhugsun, nauðsyn-
legri hverju róttæku tónskáldi. Stærri
hlj ómsveitarformum hafði hann að-
eins hug á í tengslum við virka tón-
list og tækifæristónlist í gagnlegum
tilgangi (svo sem fyrir fjölmennis-
fundi og þess háttar). Einnig þessar
tímabundnu kenningaröfgar leiðrétti
Eisler þegar á utanvistarárunum með
skapandi starfi sínu. Að vísu hafði
hann sem áður mestan hug á söng-
verkum og nytjatónlist. En hann sá
ekki rannsóknarstofugildið eitt í
hljóðfæratónlistinni. Og í hljóðfæra-
verkum hans verður stilþróunin ekki
síður rakin en í sönglögum og kór-
verkum. Síðustu æviárin hafði hann
179