Tímarit Máls og menningar - 01.09.1965, Page 102

Umsagnir um bækur
Það sem ekki kom
Ætli sé ekki óhjákvæmilegt að álykta, þeg-
ar öllu er á botninn hvolft, að flestar sög-
urnar í Sjöstafakverinu séu dæmisögur?1
Þó er þar ekki nema ein saga sem er aug-
ljóslega og opinskátt dæmisaga: „Jón í
Brauðhúsum". Um nokkrar aðrar verður
aðeins ráðið af líkum að þær geti varla ver-
ið annað en dæmisögur, enda þótt líking
„dæmisins" sé þar falin svo vandlega og
nostursamlega að naumast er hægt að grilla
í hana nema ef til vill í smábrotum. Tökum
til að mynda „Dúfnaveizluna"; sumir les-
endur hafa látið í Ijós þá skoðun að sú
saga sé ekki annað en háð um cocktail-
partí „sem slík“. Ólíkleg skilgreining vegna
þess að háð um þesskonar samkomur er
alltof auðvelt, ódýrt og sjálfsagt til þess að
alvarlega hugsandi rithöfundur geri sér það
að góðu. Þessi neikvæða niðurstaða ein
leiðir til þeirrar getgátu að sagan sé dæmi
upp á eitthvað annað. Upp á hvað dæmið
hljóðar er hinsvegar torvelt að greina. Þó
manni detti kannski í hug einhver líking
kann hún að reynast svo mjóslegin að hún
sé ekki umhugsunar né umtals verð. Og
maður stendur í sömu sporum!
„Kórvilla á Vestfjörðum" er reyndar
mjög ólík „Dúfnaveizlunni", og öllum öðr-
um sögum Sjöstajakversins. Hún er mest
saga í bókinni: frásögn hrein og bein á
ytraborðinu. Þó auðvitað sé fásinna að
leggja yfirleitt trúnað á útleggingar höf-
unda á verkum sínum, þá er líklega óhætt
1 Ilalldór Laxness: Sjöstafakverið. Helga-
fell 1964. 189 bls.
að taka bókstaflega þá skýringu sem liöf-
undur hefur látið í té: að hér sé fjallað
„um mannssálina". Um neyff sálarinnar
væri þá sennilega nákvæmar til orða tekið.
Af þessu er þegar ljóst að sagan er ekki út-
af eins ógagnsæ og „Dúfnaveizlan". Og það
má segja að í henni sé hér og hvar eitthvert
magnað bergmál sem vekur óskilgreindan
grun. En ég verð að játa fyrir mína parta
að meira veit ég ekki. Það kann að vera að
tíminn muni breyta þessari óvissu, og að
sagan verði ofur ljós í samhengi við einhver
órituð verk höfundarins, og hitt má líka
vera að mér gleggri menn hafi skilið hina
undarlegu málsgrein sem sagan endar á, —
og gæti vel verið lykillinn að leyndardómn-
um: „Þegar hann svaf, þá rann upp fyrir
mér að frelsarinn hafði teygt mig að heim-
an, burt úr friði og ánægju, burt frá öllu
sem var fagurt og gott, burt frá öllu sem
var skynsamlegt og rétt, til að færa þessum
voðalega fábjána það sem býr innst í villu-
myrkri sálar minnar.“ En ef þeirri gömlu
reglu er játað að sögur af þessu tagi eigi
að vera þannig, að hægt sé að lesa þær af
jafnmikilli ánægju án vitneskju um „dæm-
ið“, þá er „Kórvilla á Vestfjörðum" miklu
nær því en „Dúfnaveizlan" að vera sjúlfri
sér næg í þeim skilningi. Sagan „Fugl á
garðstaumum" uppfyllir þó líklega enn
betur þessa kröfu, þó að hún sé án efa
dæmisaga, og hin dulda líking ekki svo
dulin að sennileg skýring sé ófinnanleg.
„Veiðitúr í óbyggðum“ og „Jón í Brauð-
húsum“ eru efalítið merkustu sögur Sjö-
stafakversins, mjög með sínum hætti hvor
212