Tímarit Máls og menningar - 01.03.1992, Page 112

persónulegur sem hann er, fullur af vörumerkj-
um höfundar síns og órjúfanlegur frá sjálfri
frásögninni. Hann hefur sinn sjarma í tiktúrum
sínum sem eru fáar til ama, helst er að orðaröð
sé einkennileg: „ ... þótt þú hafir skeint hana í
lífinu á bænum“ (bls. 73), eða fullmikið sé af
fomöfnum: „í sömu svifum fór móðir hennar að
bogra í höfðinu á henni. Hún sneri við henni
baki. Telpan tók um herðar henni og lagði hana
aftur á bak“ (bls. 53). Þama veit maður ekki
hvor hún þeirra er hvor hún. Þá kemur fyrir að
líking gangi ekki upp þó falleg sé: „Ljós nóttin
var einslags draumur langra daga sem þverra
aldrei alveg og týnast því ekki í næturmyrkrið,
heldur logaði á þeim eins og sílýsandi lampa í
nóttinni“ (bls. 54—55). Þama er nóttinni líkt við
hlut sem síðan er í henni.
En þetta eru aðeins litlar kvartanir um bók
sem endalaust væri hægt að velta sér upp úr og
verðurvonandi gert. Stíll ogefni farasaman líkt
og sögupersónurnar fara með dýrunum og nátt-
úrunni. Það er sem veðráttan hagi sér í samræmi
við líðan fólksins, bregður skýjum á loft eftir
langan þurrk til þess eins að því leiðist ekki og
telpan reynir „ . . . að anda hljóðlega til að
styggja ekki kyrrðina“ (bls. 14). Það er þessi
gagnkvæma háttvísi sem er eitt það fallegasta í
bókinni, auk þeirrar næmu athygli sem dýrin fá.
Hestar, kýr og hundar verða fullgildar persónur
og virðast telpunni „ . . . jafnvel miklu mann-
legri. . .“ (bls. 32) en fólkið. Hestur veit ekki
hvort hann má hreyfa sig „ ... af tillitssemi við
harminn í huga mannsins sem húkti á baki
hans“ (bls. 125) og það glampar fallega á línur
eins og þessar: „ ... næturfriðurinn lagðist yfir
og virtist jafnvel ógna hundunum. Geigur greip
þá við kyrrð og fegurð jarðarinnar, því að þeir
ráku upp hræðslukennt gjamm stöku sinnum og
urruðu andspænis engu sérstöku" (bls. 27).
Þama, líkt og víðar í bókinni, nær Guðbergur
sterkum „spiritual“ áhrifum á einfaldan hátt og
án þess að þurfa að styðja sig við gamla geist-
lega drauga úr trú eða hjátrú.
Hann birtir okkur hina hversdagslegu eilífð
og skrifar um hið ójarðneska á jarðbundinn hátt,
hið yfimáttúrulega með náttúmstemningum og
nær því að vera andlegur á mjög materíalískan
hátt, sem að líkindum er eina leiðin fyrir bók-
menntir að fara nú á trúlausum tíma þegar fólk
sækir sitt andlega brauð í hljóðgerfla og heila-
hvíldamámskeið.
Svo lengi deyr sem lifir
Tvífættu persónumar em, líkt og þær fjórfættu,
allar nafnlausar. Það er að líkindum gert til að
forðast fomar klisjurog öll sagan erörnefna- og
vömheitalaus sem gerði hana nokkuð tímalausa
ef ekki kæmi til eitt vasadiskó og umræður um
tölvur og hópefli. Þetta er enginn venjulegur
„realismi“ og með þessu móti næst einnig hæfi-
leg mixtúra af því almenna og hinu einstaka,
sagan gæti í raun gerst hvar sem er, hvenær sem
er og hefur ekkert af hinum staðbundna kreðsu-
þef sem einkennir svo mjög íslenskar bók-
menntir, án þess þó nokkurn tíma að glata
sérkennum hins íslenska veruleika. Sérhver
persóna er sérstæð, heilsteypt og leynir á sér,
fólki er ekki lýst í einföldum andlitsdráttum
heldur framkallast mynd manns af því hóló-
grafískt í gegnum síðurnar, af orðum þeirra og
gerðum, við kynnumst persónunum af um-
gengninni við þær. Bóndinn er yfirvegaður og
síminnandi á gæði sveitalífsins og húsfreyjan
einföld og jarðbundin með ekta setningar eins
og: „Reyndu bara að borða. Það hefur okkur
alltaf reynst best þrátt fyrir vísindin“ (bls. 51).
Dóttirinn er hinsvegar af flóknari kynslóð,
dálítið tætt háskólamanneskja sem fær nýjar
dellur reglulega og er full af fróðleik úr annars
manns höfði, heldur fyrirlestra yfir heimilis-
fólkinu um nýjustu tækni og vísindi og lærir
spænsku útá hól. Astalíf hennar er að mestu
handan við bakgrunn söguþráðarins, það glittir
aðeins í það við og við, sem gerir bókina marg-
lesna. Dóttirin er á ýmsan hátt fulltrúi hinnar
venjulegu háskólamanneskju sem engum sér-
stökum kostum er búin og hefur ekkert sérstakt
að lifa fyrir en fyllir líf sitt þess í stað af sí-
felldum þeysireiðum og örvæntingarfullum
102
TMM 1992:1