Tímarit Máls og menningar - 01.03.1992, Blaðsíða 91

ert skáld verið til á íslandi og þá verða
aldrei nein skáld þar í framtíðinni."
„Hafið þér lesið kvæði eftir mig?“ spurði
hann.
„Ég hef lesið öll kvæði sem hafa komið
eftir yður í blöðum. Sr. Guðmundur lánar
hjáleigubændunum öll blöðin sem hann fær
og eru á okkar máli, en útlend mál kann
enginn í hjáleigunum héma.“ Ég fór að taka
sokkana og stígvélin þegjandi. Þá sagði
Jónas lágt; eins og hann hugsaði upphátt;
„Þetta er dómur alþýðunnar, sá dómur
stendur óhaggaður um áraraðir.“
Síðar í frásögninni kveðst Kristín hafa áttað
sig á því að hún hefði, þegar þetta var, ekki
lesið nema eitt ljóð eftir Jónas í „blaði“,
Island farsœlda frón. En sagan heldur
áfram, og er í smáatriðum greint frá viður-
gemingi við Jónas að morgni, hreinum
sokkum, árbít, skilnaðarskál og kossafjöld
úti á hlaði. Um síðir biður prestsmaddaman
skáldið að lofa sér að heyra nýjustu vísuna
sína. Hann kvað það fljótgert og fór með
þessa stöku:
í gær reið þreyttur heim í hlað
hnípinn ferðamaður,
nú fer hann frá Staðastað
sterkur, hvíldur, glaður.
Er svo ekki að orðlengja það að Jónas Hall-
grímsson ríður úr hlaði á Staðastað og hefur
meðferðis bréf og böggul, sem í voru „ull-
arföt, smjöröskjur og barinn og roðflettur
harðfiskur“ — sending til sonar prests, Þor-
geirs, sem dvaldist í Danmörku.
Bókarhöfundur, Helga frá Dagverðará,
kveðst hafa spurt Kristínu gömlu „með
hálfum huga“ um útlit Jónasar. Gamla kon-
an tók því vel, en lýsing hennar hefur engu
að bæta við það sem almennt er vitað og
víða er að finna, einkum ættað frá Konráði
Gíslasyni, þar sem hann minnist Jónasar í
níunda ári Fjölnis 1846.
II
Ljóst er að þessi bernskumynd er frjálslega
færð í stflinn, en í fljótu bragði kynnu þó
ýmsir að ætla að hér hafi rekið á fjörur
gimilegt sögusprek, svolitla fyllingu í þá
mynd sem til var fyrir af persónu og dagfari
Jónasar Hallgrímssonar. Öll hefur frásögn-
in á sér þann brag sem hugþekkri endur-
minningu hæfír — sem hún líka læzt vera.
En segja verður hverja sögu eins og hún
gengur, og hvað þessa varðar er því miður
fljótsagt að efnislega er hún naumast annað
en tilbúningur frá upphafi til enda. Engum
getum skal að því leitt hvor þeirra Kristínar
og Helgu á þar drýgri hlut að máli, enda eins
víst að þar hallist ekki á. Þetta skal hvorugri
þeirra lagt til hins verra. Höfum hugfast að
báðar þessar konur, hvor í sinn tíma, em að
rifja upp orð og atvik úr bernsku, háaldrað-
ar. Flestir sem eitthvað eru komnir til ára
hafa reynt á sjálfum sér og öðmm hve
bernskunni er gjamt að breytast í hillinga-
lönd í meðfömm minninganna.
Samkvæmt skilríkustu heimildum fer
ekki milli mála að séra Guðmundur Jónsson
á Staðastað lézt 1. desember 1836, hafði þá
verið ekkjumaður síðan 1833 — og næg
gögn em til vitnis um að Jónas Hallgríms-
son hafi ekki stigið þar fæti fyrr en 1841, á
fjórðu sumarferð sinni um landið. Áfanga-
skrá hans sýnir að hann kom að Staðastað
1. ágúst það ár og sat þar um kyrrt til 4. sama
mánaðar. Þaðan skrifar hann bréf báðum
þeim Konráði Gíslasyni og Japetusi
Steenstmp. Þegar þetta var sat á Staðastað
séra Pétur Pétursson, síðar biskup, bróðir
TMM 1992:1
81