Tímarit Máls og menningar - 01.09.1993, Qupperneq 70

skrifa ekki nógu ástralskt. Bækur hans
þóttu ekki falla að hugmyndum um
áströlsku skáldsöguna sem gagnrýnendur
voru að bíða eftir. „Ástralskir gagn-
rýnendur voru enn að leika þann fárán-
lega leik að ákvarða hvað væri ,,ástralskt“
og hvað ekki“ um 1950, skrifar David
Marr í ævisögu Patricks Whites. „Fyrstu
þrjár skáldsögur Whites þóttu ekki hafa
ástralskt svipmót, og sú ásökun átti eftir
að fylgja honum árum saman.“15 Seinna
urðu síðan flestir sammála um að helstu
skáldsögur hans væru ástralskar og ekkert
annað og reyndar varð hann fyrstur til að
hljóta Miles Franklin verðlaunin, sem
einungis skyldi veita fyrir verk um ástr-
alskan veruleika, þegar stofnað var til
þeirra árið 1958.
Hvorki róttæku þjóðernissinnarnir né
formalistarnir eiga nú upp á pallborðið í
Ástralíu frekar en víða annars staðar. Árið
1981 reyndu hinir síðarnefndu, undir rit-
stjórn Leonie Kramer, prófessors við
Sydney háskóla, að klóra í bakkann með
því að gefa út The Oxford History of
Australian Literature, en fengu vægast
sagt dræmar móttökur; það féll ekki í
kramið að fjalla um ástralskar bókmenntir
í menningarlegu tómarúmi á tímum póst-
anna — póst-feminisma, póst-módern-
isma, póst-strúktúralisma og
póst-kólóníalisma, svo ekki sé minnst á
viðtökufræðin.
Þessi barátta milli þjóðernishyggju og
frumspeki eða algildishyggju, sem sumir
telja að stafi af ótta við að glata þeirri
veikburða menningu sem hafi þróast í álf-
unni eða verða skilinn frá evrópsku móð-
urmenningunni16, er skoðuð frá öðrum
sjónarhóli af þeim sem fást við eftirlendu-
fræðin eða eftirköst nýlendustefnunnar. í
megindráttum hverfast þau fræði um tog-
streituna milli miðjunnar (herraþjóðar-
innar) og jaðarsins (nýlendunnar). í krafti
viðurkenndra ritverka, hefðarinnar og
Oxford-enskunnar, sem við köllum, held-
ur gamla herraþjóðin áfram að drottna
yfir menningu eftirlandsins löngu eftir að
það hefur öðlast sjálfstæði, á svipaðan
hátt og fullorðinn einstaklingur er eftir-
maður foreldra sinna og ber með sér
manngildisviðmið þeirra, jafnvel þótt
þeir séu fallnir frá. Þannig er allt sem ekki
fer fram á viðurkenndri ensku dæmt til
útlegðar á jaðrinum; að vera ástralskur er
þá að tala ástralskt slangur og þótti lengi
vel ekki fínt og þykir kannski ekki enn.
Herraþjóðin heldur því tökum sínum með
tilstyrk viðmiða sinna og setur menningu
eftirlandsins skör lægra. Til marks um
þetta er að í hugum Ástrala þykja
Booker-verðlaunin bresku æðsta viður-
kenning sem áströlskum rithöfundi getur
hlotnast að Nóbelnum frátöldum. Eftir-
lendufræðin snúast því um það að losa
tungumálið og það vald sem því fylgir
undan hinni ráðandi evrópsku menningu,
að búa til ensku úr Ensku, eins og höfund-
17
ar bókarinnar The Empire Writes Back
kalla það, að færa valdið frá miðjunni út
á jaðarinn, að láta heimsveldið skrifa
miðjunni, svo tilfærð séu orð Salmans
Rushdies. Fróðlegt væri að skoða íslenska
bókmenntasögu frá þessu sjónarhorni,
svo sem átökin um tungumálið. Hvenær
varð norska landnámsmannanna til dæ-
mis að íslensku? Og skyldu Fjölnismenn
eiga eitthvað sameiginlegt með róttæku
þjóðernissinnunum?18
68
TMM 1993:3