Tímarit Máls og menningar - 01.09.2000, Blaðsíða 66

ÁRNI BERGMANN
fremur hafi þurft að vernda íslensk skáld fyrir oflofi en níði, eins og Sigfus
Daðason hefur að orði komist.2
III
í annan stað: hvað er átt við með því að þeir rauðu hafi öllu ráðið „í umfjöll-
un bóka“? Hvernig var það mögulegt í ffamkvæmd? Þjóðviljinn var ekki
stórveldi í dagblaðaheimi á við Morgunblaðið og ekki réðu rauðliðar því sem
skrifað var í Vísi, Tímann og Alþýðublaðið. Tímarit Máls og menningar var
all útbreitt en það var eitt af mörgum tímaritum í landinu. Birtingur kom
síðar til sem málgagn vinstrisinnaðra, óflokkstengdra módernista. Ef áhrif
þessara málgagna uxu andstæðingum þeirra í augum, hlýtur það að stafa af
því að áhugamenn um bókmenntir hafi tekið meira mark á þeim en öðrum,
þeim hafi fundist að í þeim væri fjallað um skáldskap á nýstárlegri hátt eða af
meira andlegu fjöri en annarsstaðar. En vilji menn festa hugann við að ójafht
hafi málgögnum verið skipt í bókmenntastríðinu liggur beint við að álykta
að ekki hafi „borgaraleg skáld“ heldur hinir rauðu átt við ofurefli að etja.
Sigurður Nordal skrifaði grein í Lesbók Morgunblaðsins árið 1940
(24.11) um „Tvær miklar skáldsögur“ - bálk Halldórs Laxness um Ólaf
Kárason Ljósvíking og skáldsögu Davíðs Stefánssonar um Sólon Islandus.
Þar segir hann um þær viðtökur sem bækur Halldórs höfðu fengið í fjölmiðl-
um þess tíma: „Árum saman má heita að almenn þögn hafi ríkt um bækur
hans í blöðum og tímaritum" meðan greinum rignir niður um bækur sem
„eru með litlu lífsmarki eða andvana fæddar.“ Sigurður bætir því við að þótt
„hver maður með nokkurn bókmenntasmekk“ dáist að list hans, þá „er
fjöldinn orðinn hræddur við að lesa þau verk sem varla þykir þorandi að
nefna á prenti og fulsar við þeim óséðum.“ Hér nefhir hinn grandvari bók-
menntaprófessor þá öflugu fordóma sem „borgaralegir“ fjölmiðlar byggðu
upp gegn höfundi sem þá þegar hafði skrifað Sölku Völku, Sjálfstætt fólk og
Heimsljós - fordóma sem voru svo magnaðir að margir bókhneigðir ung-
lingar sem voru samferða greinarhöfundi í skólum um og eftir 1950 höfðu
alls ekki lesið bækur Halldórs Laxness og ætluðu ekki að gera það.
Sigurði Nordal finnst undarleg þögn ríkja um Halldór Laxness og má í því
sambandi benda á elsta og virðulegasta tímarit landsins, Skírni, sem um
margra ára skeið skrifaði um flestar aðrar nýjar íslenskar bækur en verk hans.
En þessi þögn var oftar en ekki rofin af grimmum árásum á verk Halldórs,
sem allar tengdust því að hann hefði stórhættulegar kommúnískar skoðanir.
Skrif þessi fýlgdu einföldu mynstri: Halldór Laxness var að upplagi gáfaður
sveitapiltur en hann hafði spillst af illum niðurrifshugmyndum og gerst öðr-
um stórhættulegur. Verk hans gerðu mannlífið að „sóðalegum sorphaug
64
malogmenning.is
TMM 2000:3