Peningamál - 01.09.2004, Síða 6

PENINGAMÁL 2004/3 5
hækkuðu verðbólguvæntingar töluvert, einkum
meðal almennings.
Ekkert lát virðist á vexti innlendrar eftirspurnar.
Bæði einkaneysla og fjárfesting jukust ört á fyrri
helmingi þessa árs. Nýjustu hagvísar benda til áfram-
haldandi vaxtar á þriðja fjórðungi ársins. Þungi fram-
kvæmda við virkjanir og álbræðslur mun ennfremur
aukast á næstu mánuðum. Vinnumarkaðurinn virðist
hafa átt í nokkrum erfiðleikum með að laga sig að
örum vexti eftirspurnar. Ástandið einkennist samtím-
is af skorti og gnægð vinnuafls og árstíðarleiðrétt at-
vinnuleysi hefur aukist frá vormánuðum.
Verðlagsþróun
Verðbólga jókst í byrjun sumars og fór nálægt efri
þolmörkum verðbólgumarkmiðs
Verðbólga tók að aukast sl. vor og fór hæst í 3,9% í
júní. Hún hefur minnkað nokkuð síðan og mældist
3,4% í september. Að nokkru leyti mátti rekja aukna
verðbólgu til sveiflukenndra þátta. Undirliggjandi
verðbólga hefur eigi að síður fylgt svipaðri þróun.
Hagstofan gefur út tvær kjarnavísitölur sem gefa vís-
bendingu um undirliggjandi verðbólgu. Hækkun
kjarnavísitölu 1, sem byggist á vísitölu neysluverðs
en undanskilur búvöru, grænmeti, ávexti og elds-
neyti, varð mest 3,6% og mældist 2,8% í byrjun sept-
ember. Hækkun kjarnavísitölu 2, sem að auki undan-
skilur opinbera þjónustu, hefur verið nokkru minni
og mældist 2,6% í september. Verðbólgu undanfar-
inna mánaða má bæði rekja til eftirspurnar- og
kostnaðarþrýstings. Þrýstings frá eftirspurn hefur
ekki síst gætt á húsnæðismarkaði, en kostnaðarþrýst-
ings mest í eldsneytisverði og að einhverju leyti þjón-
ustu.
Húsnæðisverðbólga enn mikil, en lítillega hefur
dregið úr henni frá því í júní
Húsnæðisliður vísitölu neysluverðs skýrir tæplega
þriðjung hækkunar vísitölunnar undanfarna tólf
mánuði, eða 0,9 prósentur. Eftir að hafa dalað seinni
hluta sl. árs jókst húsnæðisverðbólga á ný á vor-
mánuðum og fór markaðsverð húsnæðis ört hækk-
andi á sumarmánuðum. Síðan hefur dregið nokkuð úr
húsnæðisverðbólgunni á ný, en þá verður að hafa í
huga að breyting á íbúðalánakerfinu í júlí hafði áhrif
til lækkunar húsnæðisliðar sem leiddi til 0,17% lækk-
unar vísitölunnar (sjá rammagrein 1).
Miklar breytingar hafa átt sér stað á húsnæðis-
markaði að undanförnu sem kunna að hafa ýtt undir
verðhækkanir. Greiðari aðgangur að lánsfé og lægri
vextir hafa hvetjandi áhrif á eftirspurn. Hækkun há-
markslána Íbúðalánasjóðs um síðustu áramót bætti
aðgengi að ódýrara fjármagni til húsnæðiskaupa en
var í boði hjá viðskiptabönkunum, en þeir hafa lítið
verið á íbúðalánamarkaðinum fyrr en nýlega.
Viðskiptabankarnir brugðust við samkeppninni með
því að veita húsnæðiskaupendum gengisbundin lán
til húsnæðiskaupa á lægri raunvöxtum en í boði voru
hjá Íbúðalánasjóði. Þá verður reyndar að hafa í huga
að um er að ræða breytilega vexti sem taka mið af er-
lendum skammtímavöxtum, en þeir hafa verið nálægt
sögulegu lágmarki. Í júlí tók Íbúðalánasjóður upp
nýtt veðbréfakerfi og leiddi kerfisbreytingin til þess
að vextir húsnæðisveðbréfa (svokölluð íbúðabréf)
urðu fljótlega ¾ prósentum lægri en bréfa úr eldra
húsbréfakerfinu. Undir lok ágúst hófu viðskiptabank-
arnir að bjóða viðskiptavinum sínum lán á svipuðum
kjörum og Íbúðalánasjóður. Ekkert hámark er á þeim
lánum. Þau gagnast því sérstaklega vel þeim sem
vilja kaupa stærri eignir eða endurfjármagna eldri
lán.2 Fleiri geta því keypt húsnæði eða stækkað við
sig eftir þessar breytingar, sem ætla má að ýti undir
hækkun íbúðaverðs.
Verðbólga janúar 2001 - september 2004
Mynd 1
Heimild: Hagstofa Íslands.
12 mánaða breyting vísitölu
J M M J S N J M M J S N J M M J S N J M M J S N
2001 2002 2003 2004
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
%
Kjarnavísitala 1
Vísitala
neysluverðs
Kjarnavísitala 2
Verðbólgumarkmið Seðlabankans 2. Þessi nýju lán er ekki einvörðungu unnt að taka við kaup á húsnæði.
Þau má nota til að greiða upp áhvílandi lán eða auka skuldsetningu og
lækka þannig eigið fé í húsnæði án þess að eiga viðskipti. Þessi mögu-
leiki mun tæpast hafa bein áhrif á húsnæðisverð en gæti aukið einka-
neyslu.