Peningamál - 01.09.2004, Qupperneq 13

12 PENINGAMÁL 2004/3
Olíuverð hefur hækkað mikið en raunverð hefur oft
verið hærra
Síðastliðna tólf mánuði hefur verð hráolíu hækkað um
helming á alþjóðlegum markaði og bensín í svipuðum
mæli. Þótt talað sé um metverð á olíuvörum á það
tæpast við nema um nafnverð í Bandaríkjadölum.
Haustið 1990 var raunvirt hráolíuverð að jafnaði um
fimmtungi hærra en um þessar mundir. Á árunum
1979-1985 var raunvirt olíuverð að meðaltali tveimur
þriðju hlutum hærra en nú og síðari helming áttunda
áratugarins og fyrri helming þess níunda var það að
jafnaði hærra en nú. Þar við bætist að frá árinu 2001
hefur gengi Bandaríkjadals lækkað verulega gagnvart
evru og öðrum helstu gjaldmiðlum heims. Olíuverð í
öðrum gjaldmiðlum hefur því yfirleitt hækkað mun
minna en í Bandaríkjadölum, en það dregur úr áhrifum
hærra olíuverðs á afkomu atvinnugreina og hagvöxt í
viðkomandi löndum, einnig á Íslandi.
Eftirspurn talin ráða meiru um verðhækkunina en
áður
Verðhækkunin að undanförnu á sér að nokkru leyti aðrar
skýringar en fyrri hrinur hækkana. Á síðustu áratugum
hafa miklar verðhækkanir yfirleitt stafað af minnkuðu
framboði olíu. Olíuframleiðendur hafa dregið úr fram-
leiðslu til að knýja fram verðhækkun. Að þessu sinni er
hins vegar talið að skýringa sé fremur að leita í eftir-
spurn. Spurn eftir olíu hefur aukist það hratt á undan-
förnum misserum að lítið hefur mátt út af bera til að
framboð anni ekki eftirspurn. Vegna lítillar umfram-
framleiðslugetu hafa staðbundinn stjórnmálaórói í mik-
ilvægum framleiðslulöndum, ástandið í Írak og aukin
efnahagsumsvif í heiminum haft mikil áhrif á verðið.
Aukin hlutdeild Asíu og einkum Kína í eftirspurn
Miklar breytingar hafa orðið á hlutdeild einstakra
heimshluta í spurn eftir olíu á síðustu þremur áratug-
um. Hlutdeild Norður-Ameríku hefur minnkað úr 35%
árið 1974 í tæplega 30% í ár og hlutdeild Evrópu úr
29% í 20%. Á 30 árum hefur hlutdeild annarra Asíu-
landa en Japan aukist úr 6% í 18% og hlutdeild Kína úr
2% í 8%. Hraðastar hafa breytingarnar verið á síðustu
árum. Undanfarin ár hefur vöxtur eftirspurnar því að
1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2004
0
50
100
150
200
250
300
350
2000=100
Hráolíuverð á heimsmarkaði
1. Raunvirt miðað við neysluverð í OECD-ríkjum.
Heimildir: EcoWin, Seðlabanki Íslands.
Raunvirtar tölur1, janúar 1970 - ágúst 2004
Mynd 1
Aukning olíueftirspurnar 2000-2005
Árlegar tölur eftir heimshlutum
Mynd 2
Heimild: International Energy Agency.
2000 2001 2002 2003 2004 2005
0
20
40
60
80
100
-20
%
Evrópa
Mið-
Austurlönd
Asía
Kína
Norður-Ameríka
Spá
Norður-Ameríka
Evrópa
Eyjaálfa
Rússland (Sovétr.)
Asía
Kína
Mið- Austurlönd
Afríka
Latneska Ameríka
0 5 10 15 20 25 30 35 40
1972
1990
2004
Eftirspurn eftir hráolíu
eftir heimshlutum 1972-2004
Heimild: International Energy Agency.
Mynd 3
Rammagrein 3 Olíuverð og þjóðarbúskapurinn