Peningamál - 01.09.2004, Síða 34

PENINGAMÁL 2004/3 33
kerfisins lágu ekki fyrir tölur um hagvöxt á öllu sl. ári
og engar um hagvöxt á yfirstandandi ári. Skemmst er
frá því að segja að hagvöxtur á sl. ári reyndist meiri
en reiknað var með í mars, eða 4,3% í stað 2¾%, eins
og reiknað var með í spá sem þá var birt. Tölur um
hagvöxt á fyrri helmingi þessa árs benda ekki til að
slaknað hafi á hagvextinum það sem af er ári, eins og
fjallað er um í kaflanum um þróun og horfur í efna-
hags- og peningamálum hér að framan. Fjármuna-
myndun hefur aukist hratt eins og við var búist og
vöxtur einkaneyslu hefur verið örari en ársvöxtur
hennar í þeim þjóðhagsspám sem birtar hafa verið.
Í takt við mikinn vöxt innlendrar eftirspurnar
hefur viðskiptahallinn aukist hraðar en reiknað var
með í spám sem birtar voru í Peningamálum 2003/4
og 2004/1. Í júníbyrjun spáði bankinn viðskiptahalla
á þessu ári er næmi 8¾% af landsframleiðslu, saman-
borið við 7½% halla í spánni sem birtist í mars, en í
sama hefti birtist síðasta úttekt á fjármálastöðugleika.
Frá sjónarhóli fjármálastöðugleika skiptir þó ekki
síður máli að í síðustu spá bankans var gert ráð fyrir
mun meiri halla árin 2005 og 2006, eða á þeim tíma
sem framkvæmdir við virkjanir og álver verða í há-
marki. Jafnframt skýrist minni hluti hallans, en áður
var gert ráð fyrir, af fjárfestingu í virkjunum og
stóriðju, eða einungis þriðjungur. Þótt reiknað sé með
að fjármögnun viðskiptahallans verði tiltölulega
greið næstu tvö árin eykur þessi staða hættu á vanda-
málum síðar. Í því samhengi er rétt að minna á að við
greiningu á stöðu fjármálakerfisins er nauðsynlegt að
horfa lengra fram í tímann en gert er að öllu jöfnu
þegar teknar eru ákvarðanir í peningamálum. Meira
ójafnvægi í ytri jöfnuði þjóðarbúskaparins er því
óhagstætt frá sjónarhóli fjármálalegs stöðugleika,
jafnvel þótt ólíklegt sé að neikvæðra afleiðinga þess
gæti næstu árin.
Verðbólga jókst í sumarbyrjun
Í Peningamálum 2004/1 var greint frá lágri verðbólgu
og útlitið í verðlagsmálum talið gott, en á það bent að
gengisþróun gæti ráðið miklu um framhaldið. Í maí
og júní jókst verðbólga verulega og var nálægt efri
þolmörkum í júní. Með hliðsjón af spá bankans frá
því í júní ætti þessi uppsveifla verðbólgu, sem kom
nokkru fyrr en spáð var, að hjaðna þegar líður á næsta
ár. Sem fyrr hvílir spáin á þeirri forsendu að gengi
krónunnar haldist sterkt. Hækkun orkuverðs á alþjóð-
legum markaði á nokkurn þátt í aukinni verðbólgu að
undanförnu og má gera sér vonir um að þau áhrif
muni ganga til baka innan spátímabilsins. Til lengri
tíma litið hefur þróunin á húsnæðismarkaði einnig
veruleg áhrif. Vegna þeirra miklu framkvæmda sem
eru framundan er nauðsynlegt að horfa lengra fram á
veginn en venja er. Hættan á aukinni verðbólgu vex
er líður á framkvæmdatímabilið og aðgerðir bankans
í peningamálum munu óhjákvæmilega þurfa að taka
mið af henni. Nokkuð eykur á hættuna að þjóðar-
búskapurinn skuli nú vera að fara inn í þetta mikla
framkvæmdaskeið með minni slaka og meiri verð-
bólgu en áður var reiknað með.
Eins og oft hefur verið nefnt á þessum vettvangi
getur mikil og óvænt verðbólga haft afar slæm áhrif á
fjárhagslega stöðu heimila landsins sökum út-
breiddrar verðtryggingar, einkum ef hún fer saman
við lækkandi gengi og almennan samdrátt í þjóðar-
búskapnum. Takist að beita peningastefnunni til þess
að halda verðbólgu í skefjum á meðan góður þróttur
er í efnahagslífinu minnka líkur á slíkri atburðarás.
Íbúðaverð enn á uppleið en framboð hefur aukist á
móti og kann að hamla gegn verðhækkunum á næst-
unni
Undanfari margra ef ekki flestra fjármálakreppna
sem skekið hafa þjóðir heims hefur verið mikil
hækkun eignaverðs ásamt örum vexti útlána.7 Í ljósi
þess að hvort tveggja hefur einkennt efnahagsþróun-
ina á Íslandi undanfarin ár er rík ástæða til að fylgjast
náið með þróun eignaverðs. Þetta á sérstaklega við
um verðþróun fasteigna en einnig hlutabréfa. Hvort
tveggja hefur verið á hraðri uppleið undanfarið ár.
Þegar síðasta úttekt á þjóðhagslegum forsendum fjár-
málastöðugleika var gerð í mars virtist þó sem upp-
sveifla íbúðaverðs hefði stöðvast eða a.m.k. dregið
verulega úr henni. Minni hækkun húsnæðisverðs var
talin jákvæð fyrir stöðugleika fjármálakerfisins til
lengri tíma litið. Hins vegar var á það bent að óvissa
á vinnumarkaði vegna lausra kjarasamninga og fyrir-
hugaðar breytingar á íbúðalánakerfinu kynnu að hafa
dregið tímabundið úr eftirspurn. Líklega hefur það
verið rétt ályktun, því að á svipuðum tíma og kjara-
samningar náðust tók húsnæðisverð að hækka hraðar
en það hafði gert nokkru áður. Ekki verður fullyrt að
7. Sjá t.d. Borio, Claudio, og Philip Lowe, Asset prices, financial and
monetary stability: exploring the nexus, BIS Working Papers nr. 114,
júlí 2002.