Peningamál - 01.09.2004, Síða 38

PENINGAMÁL 2004/3 37
Skuldir íslenskra heimila eru háar en ekki hæstar í
alþjóðlegum samanburði
Eins og fram hefur komið veitir stofn skuldar ófull-
komnar upplýsingar um hversu mikla byrði hann
leggur eða gæti hugsanlega lagt á framtíðartekjur ein-
staklinga. Hlutfall sem er hátt í sögulegum eða alþjóð-
legum samanburði gæti þó verið hættumerki. Um
aldarfjórðungs skuldasöfnun íslenskra heimila verður
ekki fjölyrt frekar að þessu sinni, en sjónum beint að
stöðu íslenskra heimila í samanburði við önnur lönd.
Slíkur samanburður er þó ekki síður vandmeðfarinn.
Staða Íslands í samfélagi þjóðanna gefur ekkert endan-
legt svar við spurningunni um hvort hætta stafi af
mikilli skuldsetningu einstaklinga. Aðrar þjóðir hafa
einnig gengið í gegnum tímabil skuldasöfnunar á
undanförnum árum. Þjóðarbúskapur þeirra kann því
einnig að hafa orðið berskjaldaðri en áður.
Stærð opinbera geirans, íbúðaeign, lífeyrissjóðir og
aldur þjóðar skýra hátt skuldahlutfall að nokkru leyti
Skuldir íslenskra heimila eru með því hæsta sem gerist
í samanburðarlöndum, hvort heldur sem miðað er við
ráðstöfunartekjur eða landsframleiðslu. Á mynd 1 eru
sýnd skuldahlutföll heimila í nokkrum löndum. Ísland
er þriðja hæst í þessum hópi, á báða mælikvarða, en
minni munur er á skuldum Íslendinga og næstu þjóða
fyrir neðan ef miðað er við landsframleiðslu. Ýmsar
skýringar á háum skuldum íslenskra heimila miðað við
ráðstöfunartekjur koma til greina. Í löndum þar sem
opinberi geirinn er stór eru ráðstöfunartekjur minni
sem nemur hærri tekjusköttum. Eðlilegt er að hlutfall
skulda á móti ráðstöfunartekjum sé hærra á Íslandi en
t.d. í Japan eða Bandaríkjunum. Hlutfall skulda af
landsframleiðslu er hins vegar óháð sköttum.
Önnur skýring á miklum skuldum heimila á Íslandi
er hve hátt hlutfall húsnæðis er í eigu íbúa. Hér á landi
er liðlega 80% húsnæðis í eigu íbúa samanborið við
t.d. tæplega 70% í Bretlandi, 55% í Frakklandi og
liðlega 40% í Þýskalandi, en þar er einmitt hvað lægst
hlutfall húsnæðis í eigu íbúa í hinum vestræna heimi.
Fjölskyldur sem búa í leiguhúsnæði borga húsaleigu í
stað vaxta og afborgana af íbúðalánum. Fjárhagslegar
skuldbindingar þeirra eru ekki endilega minni og e.t.v.
litlu auðveldara að komast undan þeim, t.d. með því að
minnka við sig húsnæði, en skuldbindingum íbúðar-
eigenda.
Ef mikil íbúðaeign skýrir hátt hlutfall skulda felur
það í sér að heimilin eiga að öllum líkindum töluverðar
eignir á móti skuldunum. Ef eignirnar eru seljanlegar
og verðmætari en skuldirnar leiða tímabundnir
greiðsluerfiðleikar síður til vanda í fjármálakerfinu.
Gróft mat á eigin fé heimila í hlutfalli við ráðstöfunar-
tekjur eða landsframleiðslu í nokkrum ríkjum má sjá á
mynd 2 og hlutfall eigna og skulda á mynd 3. Þar
lendir Ísland neðar en ýmsar stórþjóðir sem heimildir
eru auðfengnar um, en stendur sumum þeirra þó ekki
langt að baki.
Rammagrein 1 Skuldir heimilanna í alþjóðlegum samanburði
Mynd 1
Ítalía ’02
Austurríki ’02
Finnland ’02
Frakkland ’01
Þýskaland ’02
Svíþjóð ’02
Bandaríkin ’03
Kanada ’03
Portúgal ’01
Japan ’03
Bretland ’03
Ísland ’03
Holland ’02
Danmörk ’02
0 25 50 75 100 125 150 175 200 225 250 275
% af VLF
% af ráðstöfunartekjum
Heimildir: Eurostat, OECD, Seðlabanki Íslands.
Skuldir heimila í nokkrum löndum
%
Mynd 2
Þýskaland ’02
Kanada ’03
Bandaríkin ’03
Frakkland ’02
Ísland ’03
Bretland ’02
Ítalía ’01
Japan ’02
0 100 200 300 400 500 600 700 800
% af ráðstöf-
unartekjum
% af VLF
Heimildir: Eurostat, OECD, Seðlabanki Íslands.
Eigið fé heimila í nokkrum löndum
%