Peningamál - 01.09.2004, Page 59

Þegar verðbólgumarkmið var gert að kjölfestu
peningastefnunnar gætti mikils ójafnvægis í hag-
kerfinu. Mikið þensluskeið hófst á seinni hluta
síðasta áratugar. Í upphafi einkenndist það af beinni
erlendri fjárfestingu og útflutningi, og þá var þjóðar-
búið í tiltölulega góðu jafnvægi. Síðar breyttist
þenslan í ofþenslu og mikinn vöxt einkaneyslu sem
var drifinn áfram m.a. af hröðum vexti útlána á fjár-
málamarkaði þar sem frelsi til athafna hafði verið
aukið til muna. Ójafnvægi myndaðist í þjóðarbú-
skapnum.
Með tímanum leiddi vaxandi ójafnvægi til þess að
væntingar breyttust til hins verra, a.m.k. að hluta til
vegna ört vaxandi viðskiptahalla við útlönd. Gengi
krónunnar tók að lækka og lækkaði um þriðjung á
einu og hálfu ári þar til síðla árs 2001. Þessi
framvinda hafði áhrif á verðbólgu þar sem hækkandi
innflutningsverð kom fram í innlendu verðlagi. Þegar
verðbólgumarkmið var tekið upp var hækkun vísitölu
neysluverðs síðustu tólf mánuði 4%. Gengi krón-
unnar hélt áfram að lækka um sinn, og verðbólga fór
töluvert upp fyrir efri þolmörk verðbólgumark-
miðsins. Seðlabankinn fylgdi aðhaldssamri peninga-
stefnu og hækkaði stýrivexti sína jafnt og þétt í sögu-
legt hámark. Á endanum leiddi þetta til þess að hratt
dró úr verðbólgu, en hún hafði náð hámarki í janúar
2002. Undir lok þess árs var hún komin undir verð-
bólgumarkmið, og þannig hefur staðið lengst af síðan
þar til í nýjustu mælingu.
Seðlabankinn hefur nú haft verðbólgumarkmið í
liðlega þrjú ár. Við teljum að þessi stefna hafi verið
árangursrík. Tiltölulega hratt tókst að koma böndum á
verðbólgu eftir að hin nýja stefna var tekin upp á tíma
mikils ójafnvægis í þjóðarbúskapnum. Þess eru einnig
skýr merki að verðbólgumarkmiðið hafi öðlast
trúverðugleika á mörkuðum og í þjóðfélaginu í heild.
Frekar mun reyna á þessa stefnu á næstunni, en þá
mun m.a. koma til óvenju mikil bein erlend fjárfesting
í áliðnaði og framkvæmdum við byggingu tengdra
orkuvera sem fjármagnaðar verða með lántökum.
Reynsla okkar bendir eindregið til þess að hægt sé
að fylgja stefnu verðbólgumarkmiðs í litlum opnum
hagkerfum rétt eins og í stórum hagkerfum með
öfluga fjármálamarkaði. Stefnan krefst mikils aga og
sérþekkingar af seðlabanka.
Sú áhersla sem lögð er á fjármálastöðugleika í
Seðlabankalögunum frá 2001 er eðlileg og í samræmi
við viðurkennd viðfangsefni seðlabanka. Seðlabanki
Íslands hafði með höndum bankaeftirlit til loka árs
1998 þegar það var sameinað eftirliti með starfsemi
tryggingarfélaga í nýrri stofnun, Fjármálaeftirlitinu,
sem Seðlabankinn á náið samstarf við. Meðan Seðla-
bankinn bar ábyrgð á bankaeftirliti beindist athygli
hans að sjálfsögðu að einstökum stofnunum og eftir-
liti með því að starfsemi þeirra samrýmdist gildandi
lögum og reglum. Áður en bankaeftirlitið var flutt frá
Seðlabankanum hafði bankinn þegar beint athygli
sinni að fjármálastöðugleika í víðari skilningi með
hliðstæðum hætti og aðrir seðlabankar á þeim tíma.
Það var liður í því að á árinu 2000 hóf bankinn að
birta tvisvar á ári skýrslur um fjármálastöðugleika í
ársfjórðungsriti sínu, Peningamálum.
Ein ástæða þess að bankinn beindi æ meiri athygli
að fjármálastöðugleika í víðari skilningi á síðasta
áratug var sú að samfara auknu frelsi á fjármála-
mörkuðum jókst skilningur á því að veikburða fjár-
málakerfi gæti grafið undan efnahagslegum og
peningalegum stöðugleika með sama hætti og
ójafnvægi í efnahagslífi og slök efnahagsstefna gæti
grafið undan stöndugu fjármálakerfi. Traust
fjármálakerfi, þ.m.t. örugg greiðslu- og uppgjörs-
kerfi, er einnig mikilvæg forsenda árangursríkrar
peningastefnu. Síðustu hömlum á fjármagnsflutninga
milli Íslands og annarra landa var aflétt á miðjum
síðasta áratug. Frjálsræði jókst á fjármálamarkaði, og
þar urðu verulegar skipulagsbreytingar. Þannig dró
ríkissjóður með tímanum úr beinni eignaraðild að
innlendum bankastofnunum og hvarf alveg frá henni.
Þessi framvinda leiddi til harðnandi samkeppni
fjármálastofnana á innanlandsmarkaði og tengdi
innlendan fjármagnsmarkað mun nánari böndum við
alþjóðlega fjármagnsmarkaði. Af þessu leiðir m.a. að
í greiningu sinni á fjármálastöðugleika beinir
Seðlabankinn jafnan athygli sinni að næmi fjármála-
kerfisins fyrir breytingum í ytra umhverfi, m.a. í
framboði erlends lánsfjár til endurfjármögnunar, og
viðkvæmni fjármálakerfisins fyrir skyndilegum
breytingum á gengi krónunnar.
Framvindan í íslenskum þjóðarbúskap á seinni
hluta síðasta áratugar og fram á þennan var á margan
hátt hliðstæð því sem gerðist annars staðar á
Norðurlöndum fyrir liðlega áratug. Ekki þarf að hafa
um það mörg orð að reynslan þar gaf tilefni til
nokkurrar áhyggju af undirliggjandi styrk íslensks
fjármálakerfis. Seðlabankinn lýsti hreinskilnislega
yfir áhyggjum í skýrslum sínum um fjármálastöðug-
58 PENINGAMÁL 2004/3