Jón á Bægisá - 01.04.1997, Qupperneq 22

Soffía Auður Birgisdóttir
Á mörkunum
Þessi grein er unnin upp úr fyrirlestri sem ég hélt á Svövuþingi hjá
Félagi áhugamanna um bókmenntir þann 4. júní 1994.
I
Það er alveg á mörkunum að ég geti haldið því fram að þessi grein
mín sé um verk Svövu Jakobsdóttur. Um er að ræða öllu heldur
nokkrar hugleiðingar mínar um tungumál og sjálfsmynd og tungu-
mál og kyn og hvernig þetta blandast oft á furðulegan hátt saman
(svo ekki sé meira sagt) í umfjöllun og skrifum manna um bækur og
þýðingar. Og til að hafa nú eitthvað að styðjast við ætla ég að vinna
út frá einni smásögu Svövu Jakobsdóttur, sögunni „Fyrnist yfir allt“
úr smásagnasafninu Undir eldfjalli (1989),1 nota hana - og kannski
misnota - allt eftir efnum og ástæðum.
Nú er það svo að bestu skáldin, og ég tel Svövu Jakobsdóttur óhik-
að með bestu skáldum, eru á einhvern hátt gædd gáfu sem erfitt er að
skýra en felst einfaldlega í því að þau geta skáldað upp sögur sem á
augabragði geta sýnt, útskýrt og tengt saman flókna hluti sem hafa
„verið sem bögglað roð“ fyrir brjóstum manna í langa tíð. Þau, skáld-
in góðu, hafa með öðrum orðum einhverja innsýn í manneskjuna og
heiminn og samspil þeirra, sem þau geta síðan miðlað lesendum sín-
um í gegnum tungumálið. Þetta er kannski einfaldlega það sem við
köllum innblástur; bestu skáldin eru innblásin einhverjum djúpum
skilningi og gædd hæfileikanum til að miðla þeim skilningi til þess
sem skilja vill. Þetta hef ég rekið mig á hvað eftir annað: að verða fyr-
ir hugljómun á örskotsstundu við lestur góðra bókmennta.
Eg geri þetta að umtalsefni þar sem ég varð fyrir einni slíkri hug-
ljómun jjegar ég endurlas fyrrnefnda smásögu Svövu fyrir ekki all-
löngu. Eg hafði lesið þessa sögu áður, árið sem bókin kom út. Það
sama ár flutti ég til Bandaríkjanna þar sem ég lagði stund á fram-
haldsnám í bókmenntafræðum um fjögurra ára skeið. Hugljómun
mín er þó ekki tengd flutningi milli landa, þótt það sé eitt af aðalvið-
fangsefnum umræddrar smásögu, heldur því að í námi mínu lagði ég
áherslu á að lesa mér til um kenningar manna um tungumálið og þá
aðallega eins og það birtist í bókum; tengsl tungumálsins við sjálfið
og tengsl þess við kynið (karlkynið og kvenkynið) og einnig hvernig
þessi tengsl tungumáls, sjálfsmyndar og kyns birtast í verkum tví-
tyngdra rithöfunda, þeirra rithöfunda sem hafa innsýn í fleiri en eitt
tungumál, sjá jafnvel í fleiri heima en einn (og þekkja jafnvel fleiri
en einn í sjálfum sér . . .). í fjögur ár las ég hinar aðskiljanlegustu
bækur og greinar um þessi mál og önnur þeim skyld (og reyndar
1 Svava Jakobsdóttir. Undir eldfjalli, Forlagið, Reykjavík 1989. Öll blaðsíðutöl
vísa í þessa útgáfu.
20
fá/t- á JSaysda, - TÍMARIT ÞÝÐENDA 1*1997