Þjóðmál - 01.09.2008, Page 27
Þjóðmál HAUST 2008 25
Björn.Jón.Bragason
Sjálftímgandi.Hæstiréttur
Vitringaveldi.Platóns.í.íslenskum.veruleika
Um. aldir. alda. hafa. fremstu. hugsuðir.mannsandans. leitað. hins. fullkomna.
þjóðskipulags .. Einar. elstu. og. frumlegustu.
hugmyndir.af.þessum.toga.birtast.í.Ríkinu.
eftir. aþenska. heimspekinginn. Platón,. sem.
uppi.var.á.fimmtu.og.fjórðu.öld.fyrir.Krists.
burð .. Í. sjálfri. heimaborg. Platóns. og. víðar.
um. Grikkland. hið. forna. var. lengi. viðhaft.
stjórnarfar. sem. teljast. mátti. einstakt. á.
sinni. tíð. –. lýðstjórn. –. þar. sem. endanlegt.
úrslitavald.í.málefnum.ríkisins.var.í.hönd-
um. borgaranna. sjálfra .. Stjórnarháttum. af.
þessu.tagi.andæfði.Platón.í.Ríkinu ..Að.hans.
áliti.krefðist.réttlætið.þess.að.þeir.einir.héldu.
um. stjórnartaumana. sem. hefðu. til. þess.
næga. þekkingu .. Stjórn. borgríkisins. skyldi.
vera.í.höndum.fámenns.hóps.úrvalsmanna,.
sem. bæru. betra. skynbragð. á. tilveruna. en.
sambræður.þeirra ..
Í. sjöundu. bók. Ríkisins. líkir. Platón.
mannfólkinu. við. hellisbúa. sem. séu.
hlekkjaðir. á. höndum. og. fótum. og. sjái.
aðeins.beint.fram.fyrir.sig.þar.sem.hlekk-
irnir.meina.þeim.að.hreyfa.höfuðið ..Meg-
inþorri. mannfólksins. byggi. að. hyggju.
Platóns.við.þessar.aðstæður:.Að.sjá.ekkert.
annað. en. skuggamyndir. hinna. raunveru-
legu. frummynda,. en. þær. væri. að. finna.
handan. hellismunnans .1. Úrvalsmennirnir.
væru,.samkvæmt.hugmynd.Platóns,.lausir.
úr.viðjunum.og.fengju.að.sjá.frummynd-
irnar.en.ekki.aðeins.óljóst.endurvarp.þeirra.
líkt.og.lýðurinn.sem.drepinn.væri.í.dróma.
innar. í. hellinum .. Þessir. vitsmunalegu.
yfirburðir. skyldu. réttlæta. tilkall. úrvals-
mannanna. til. valda .. Stjórnskipulag. á.
þessum.grunni.er.réttnefnt.vitringaveldi .
Líklega. er. hellislíking. Platóns. frægasti.
heimspekitexti. sem. um. getur .2. En. hug-
myndir. Platóns. hafa. reynst. furðu. lífseigar.
og. þeim. er. enn. haldið. á. lofti. á. vorum.
dögum ..Sem.dæmi.um.það.má.nefna.orð.
Johns. Kenneth. Galbraiths. í. bók. sinni.
Iðnríki okkar daga .. Þar. segir. hann. að.
vísindamennirnir. verði. „að. gera. sér. grein.
fyrir.valdi.sínu.og.því.tækifæri,.sem.býðst ..
Þeir. mega. ekki. láta. tækifærið. ganga. sér.
úr. greipum .. Valdinu. verða. þeir. að. beita ..
Annars.gerir.það.enginn“ .3.
Íslenskt. samfélag. í. byrjun. 21 .. aldar.