Þjóðmál - 01.09.2008, Page 90

88 Þjóðmál HAUST 2008
Í. öðrum. löndum. álfunnar. litu. margir.
á. Frakkland. sem. fyrirmynd. og. reyndu.
að. koma. á. einveldi. og. miðstýringu. að.
þarlendum. hætti .. Þetta. þótti. skynsamlegt.
og.nútímalegt.og.menn.bundu.miklar.vonir.
við. samræmda. löggjöf,. öflugra. embættis-
mannakerfi,.betra.skipulag,.röð.og.reglu ..
Í.upphafi.aldarinnar.fór.lítið.fyrir.frum-
legri. stjórnmálahugsun. á. Englandi .. En.
um. miðja. öldina. tók. ensk. stjórnspeki.
að. blómstra. og. alls. konar. hugmyndir. og.
kenningar. voru. settar. fram. og. ræddar. af.
miklu.kappi ..
Það. sem. öðru. fremur. kom.
Englendingum. til. að. hugsa. um. stjórnmál.
með. heimspekilegum. hætti. var. árekstur.
enskrar. stjórnmálahefðar. og. nýtískulegra.
franskra. hugmynda. um. konungsvald. og.
miðstýringu .. Þetta. leiddi. til. deilna. milli.
þings.og.konungs.þar.sem.kóngsmenn.vildu.
taka.upp.franska.hætti.en.fulltrúar.þingsins.
vörðu.réttarhefð.sem.mótast.hafði.í.landinu.
og. var. ósamrýmanleg. einveldi. að. hætti.
Loðvíks.XIV ..Þessi.enska.réttarhefð.studdist.
að.nokkru.við.skráð.lög.og.sáttmála,.eink-
um. Magna. Carta,. sem. Jóhann. konungur.
landlausi.var.þvingaður.til.að.undirrita.árið.
1215 .. Sú. undirskrift. takmarkaði. á. ýmsan.
hátt.völd.krúnunnar ..En.mikilvægasti.hluti.
ensku.réttarhefðarinnar.var.þó.óskráð.lög.og.
venjur.í.dómskerfinu.sem.vörðu.eignarrétt.
og. önnur. einstaklingsréttindi. og. settu. því.
um.leið.skorður.hvað.yfirvöld.gátu.leyft.sér.
mikla.íhlutunarsemi.um.líf.borgaranna .2
Borgarastyrjöld.milli.enskra.kóngsmanna.
og. þeirra. sem. fylgdu. þinginu. að. málum.
geisaði. 1642–9 .. Henni. lauk. með. því. að.
þingið.tók.öll.völd.og.lét.taka.konunginn,.
Karl. I .,. af. lífi .. Við. tók. stjórn. þingsins. og.
síðar. Olivers. Cromwell .. En. 1660. var.
2.Um.þessa.ensku.réttarhefð.og.mikilvægi.hennar.fyrir.
þróun.lýðræðis.og.frjálsmannlegra.samfélagshátta.er.t .d ..
fjallað.í.bók.eftir.Richard.Pipes.sem.heitir.Property and
Freedom.og.kom.út.hjá.Alfred.A ..Knopf.í.New.York.árið.
1999 .
konungsveldið. endurreist. og. Karl. II ..
krýndur ..Eftirmanni.hans,.Jakobi.II,.var.svo.
steypt.af.stóli.án.verulegra.blóðsúthellinga.
árið. 1688 .. Þá. tók. Vilhjálmur. af. Óraníu.
við. krúnunni,. enda. tryggt. að. hann. yrði.
hliðhollari.þinginu.en.þeir.Karlar.og.Jakob.
höfðu. verið .. Ósigur. einveldissinna. var.
alger.og.stefnan.tekin.í.átt.til.þingræðis.og.
lýðræðislegri.stjórnarhátta ..
Hér. hefur. verið. tæpt. á. fáeinum.
atriðum. úr. sögunni. sem. máli. skipta. fyrir.
skilning.á. John.Locke.og.heimspeki.hans ..
Sem. læknanemi. kynntist. hann. nýjustu.
kenningum.á.sviði.náttúruvísinda.og.síðar.
komst.hann. í. vinfengi. við.Boyle,.Newton.
og. fleiri. frumkvöðla. í. náttúruvísindum.
og.vann.að. rannsóknum.bæði. í. efnafræði,.
veðurfræði. og. læknisfræði .. Bók. hans. um.
þekkingarfræði,. Ritgerð um mannlegan
skilning (An Essay concerning Human
Understanding),.varð.eins.konar.stefnuskrá.
þeirra.sem.mæltu.fyrir.vísindalegri.hugsun.
og. vildu. byggja. þekkingu. sína. á. reynslu,.
tilraunum. og. rannsóknum .. Þessi. bók. var.
mjög. í. hávegum. höfð. af. forystumönnum.
upplýsingarstefnunnar.á.átjándu.öld ..Hún.
var.líka.höfuðrit.breskrar.raunhyggju.–.en.
þeirri.hefð.í.heimspekilegri.þekkingarfræði.
var.fram.haldið.af.David.Hume.á.átjándu.
öld.og.John.Stuart.Mill.á.þeirri.nítjándu ..
Læknisfræðin. kom. Locke. ekki. aðeins. í.
kynni. við. helstu. vísindamenn. aldarinnar ..
Hún.átti. líka.sinn.þátt. í.því.að.hann.varð.
nánasti. samstarfsmaður. Ashleys. lávarðar.
sem. var. í. senn. forystumaður. þeirra. sem.
mæltu.gegn.einveldistilburðum.konungs.og.
einn. áhrifamesti. talsmaður. verslunarfrelsis.
á.sinni.tíð ..
Locke. var. 35. ára. gamall. þegar. leiðir.
þeirra. Ashleys. lágu. saman .. Hann. varð.
heimilislæknir. hjá. lávarðinum. og. hjálpaði.
honum. að. komast. yfir. erfiðan. sjúkdóm ..
Með.þeim. tókst.vinátta. sem.entist.meðan.
báðir.lifðu ..